Najgroźniejsze szkodniki kukurydzy

Do najgroźniejszych szkodników kukurydzy zaliczają się: ploniarka zbożówka, omacnica prosowianka, stonka kukurydziana. Uszkodzenia na skutek ich żerowania mogą być przyczyną kilkunastoprocentowych strat w plonie.

Uprawom kukurydzy zagraża około 100 gatunków roślinożerców, niemniej za szkodniki uznaje się kilkanaście gatunków, gdyż ich żerowanie wywiera bezpośredni wpływ na wysokość i jakość plonów. Do najważniejszych zalicza się zwłaszcza ploniarkę zbożówkę, omacnicę prosowiankę oraz stonkę kukurydzianą. Każdy z tych gatunków pojawia się wiosną, przy czym ploniarka oraz larwy stonki kukurydzianej we wczesnych fazach rozwojowych kukurydzy, natomiast omacnica zastaje już rośliny bardziej zaawansowane we wzroście. Zarówno gąsienice omacnicy prosowianki, jak i chrząszcze stonki kukurydzianej towarzyszą roślinom do końca ich wegetacji. Ich żerowanie prowadzi do powstania strat w plonach, przy czym ich uszkodzenia mogą się na siebie nakładać, jeżeli nie są podejmowane metody zwalczania, czy to w postaci profilaktyki, czy to działań interwencyjnych. 

Ploniarka zbożówka

Jest to niewielka muchówka, której stadium szkodliwym są beznogie, białawe larwy żerujące w tkankach roślin zaraz na początku wzrostu kukurydzy. Choć owad rozwija trzy pokolenia w ciągu roku, to kukurydzy zagrażają larwy pierwszej generacji. Stadium zimującym tego gatunku są larwy znajdujące się w roślinach zbóż ozimych lub ich samosiewach, a także w trawach uprawnych i dziko rosnących. W kwietniu i maju następuje przepoczwarczenie i wylot muchówek, które przelatują m.in. na uprawy kukurydzy. Samice do składania jaj preferują rośliny niskie, mające do 3 liści właściwych. Im starsza roślina, tym słabiej odwiedzana przez muchówki. Owad składa białawe, podłużne jaja na koleoptylach (pochewkach liściowych), łodyżce lub pod liśćmi. Po kilku, kilkunastu dniach, w zależności od temperatury, wylęgają się małe larwy, które wpełzają pod zwinięte liście i tam docierają do ich zawiązków oraz w okolice stożka wzrostu. Okres żerowania larw w roślinach trwa od 3 do nawet 5 tygodni. Po osiągnięciu dojrzałości larwy przepoczwarczają się w miejscu żerowania, następnie z roślin kukurydzy wylatują muchówki nowego pokolenia. Im wolniej wiosną rośnie kukurydza, tym lepsze warunki rozwoju wewnątrz niej mają larwy.

Kukurydza - objawy żerowania ploniarki 

Objawy żerowania larw to zbite, trudno rozwierające się liście, które przy silnym uszkodzeniu rozrywają się. Mogą też być podziurawione. Szkodnik może uszkadzać stożek wzrostu – roślina wtedy karłowacieje, bądź go zniszczyć – wówczas kukurydza ginie. Słabsze objawy żerowania larw to nadżerki widoczne na liściach, które są bramą, przez którą wnikają do wnętrza roślin patogeny, zwłaszcza wywołujące głownię guzowatą kukurydzy. Średnie straty w plonach ziarna kukurydzy powstające wskutek żerowania larw wynoszą w skali kraju ok. 10 proc. Zwalczanie chemiczne ploniarki jest uzasadnione, gdy stwierdzi się uszkodzenie 15 proc. roślin w poprzednim roku. Problemem jest jednak to, że w 2021 roku nie ma zarejestrowanych preparatów przeciwko szkodnikowi. Takie środki stosowano dotychczas w postaci opryskiwania roślin rozwijających trzeci liść bądź w formie zaprawy nasiennej. Pozostaje zatem wyłącznie profilaktyka zapobiegająca jej nalotom i intensywnemu żerowaniu. 

Stonka kukurydziana

Jest to niewielki chrząszcz, którego stadium szkodliwym są larwy bytujące cały czas w glebie, ale i osobniki dorosłe, które zasiedlają nadziemne części roślin (stadium migrujące). Rozwojowi stonki kukurydzianej sprzyjają plantacje kukurydzy prowadzone w monokulturze, które umożliwiają jej przejście przez cały cykl rozwojowy. W strefie klimatu umiarkowanego gatunek rozwija jedno pokolenie w ciągu roku. Stadium zimującym są jaja składane przez samice do gleby w pobliżu roślin kukurydzy od lata aż do późnej jesieni. Na wiosnę (od kwietnia lub maja) rozpoczyna się wylęg larw. Najintensywniejsze wylęgi szkodnika przypadają w okresie maja. Larwy przechodzą przez trzy stadia rozwojowe, z których ostatnie trwa najdłużej. Larwy żerują zwykle do połowy lipca, chociaż pojedyncze osobniki można spotkać w sierpniu. Dojrzałe osobniki trzeciego stadium larwalnego sukcesywnie, począwszy od czerwca, przepoczwarczają się w glebie. Stadium poczwarki w optymalnej temperaturze trwa 10 dni, po czym od końca czerwca lub pierwszych dni lipca stopniowo zaczynają pojawiać się osobniki dorosłe, które spotykane są aż do końca okresu wegetacji roślin. Największą ich liczebność obserwuje się od końca lipca do trzeciej dekady sierpnia.

Kukurydza - uszkodzenia powodowane przez stonkę kukurydzianą

  Larwy żerujące w glebie uszkadzają system korzeniowy, co powoduje zakłócenia w rozwoju roślin. Gdy silnie podgryzą korzenie, wówczas kukurydza wylega, a to utrudnia zbiór plonu. Chrząszcze z kolei przegryzając świeże znamiona, mogą doprowadzić do słabszego zaziarnienia kolb. Spotkać je można także na miękkich ziarniakach i liściach, które wyjadają. Oba stadia rozwojowe mogą się przyczyniać do wzrostu podatności roślin na atak ze strony chorób. Choć stonka nie ma opracowanego progu szkodliwości, to na monokulturach kukurydzy powinno się zwalczać jej larwy np. zaprawą nasienną lub mikrogranulatem doglebowym, aplikowanym podczas siewu, ewentualnie za pomocą biopreparatów zawierających nicienie. Chrząszcze zwalcza się insektycydami w pełni okresu wegetacji roślin. Obok zabiegów interwencyjnych wdraża się działania zapobiegawcze, wśród których urozmaicony płodozmian jest najważniejszy, gdyż na ten moment eliminuje problem larw.

Omacnica prosowianka

Jest to niewielki motyl nocny, którego stadium szkodliwym są gąsienice osiągające do 2,5 cm długości. Omacnica prosowianka to najgroźniejszy szkodnik kukurydzy w Polsce, powodujący straty w plonach szacowane na mniej więcej 20 proc. w skali kraju. W kraju rozwija jedno pokolenie w ciągu roku, choć w okresie września lub października może się pojawiać również, nieliczna, druga generacja szkodnika. Stadium zimującym są gąsienice znajdujące się w resztkach pożniwnych kukurydzy i w chwastach grubołodygowych, które się przepoczwarczają w maju. Od pierwszej połowy czerwca rozpoczynają się wyloty motyli i ich nalot na plantacje kukurydzy, który trwa od 4,5 do nawet 8 tygodni. Szczyt lotu przypada na pierwszą i drugą dekadę lipca. Od połowy czerwca samice rozpoczynają składanie jaj, a kulminacja tego procesu ma miejsce w pierwszej lub drugiej dekadzie lipca. Po 4-10 dniach (w zależności od temperatury) z jaj wylęgają się gąsienice, co zwykle rozpoczyna się w drugiej połowie czerwca. Maksimum wylęgu gąsienic przypada na ogół w drugiej lub na początku trzeciej dekady lipca. Pod koniec okresu wegetacji roślin (wrzesień, październik) dorosłe gąsienice opuszczają dotychczasowe miejsca żerowania (łodygi i kolby) i migrują w poszukiwaniu najmniej uszkodzonych roślin kukurydzy lub chwastów o grubych łodygach, gdzie w podstawie łodygi wygryzają niewielką jamkę, w której zimują.

Szkodliwe gąsienice omacnicy

Gąsienice omacnicy prosowianki uszkadzają prawie wszystkie nadziemne części roślin, tj. liście, wiechy, kolby i łodygi. Wyjadają ziarniaki z kolb, podgryzają kolby u nasady, powodują złomy łodyg powyżej i poniżej kolby. Przyczyniają się także do wzrostu podatności roślin na fuzariozy, których sprawcy mogą wytwarzać mykotoksyny. 

Próg szkodliwości omacnicy prosowianki:

• w roku poprzednim 15 proc. roślin uszkodzonych w uprawie na ziarno;
• w roku poprzednim 30-40 proc. roślin uszkodzonych przeznaczonych na kiszonkę;
• w roku bieżącym stwierdzenie obecności 6-8 złóż jaj na 100 roślinach. 

Gdy próg zostanie przekroczony, można wdrożyć zwalczanie biologiczne lub chemiczne. Termin zabiegów przypada od czerwca (zwalczanie biologiczne) do drugiej połowy lipca (zwalczanie chemiczne). Obok bezpośredniego zwalczania warto stosować szeroko rozumianą profilaktykę, a w szczególności płodozmian, dobór odmian mniej podatnych na szkodnika i dokładne rozdrabnianie resztek pożniwnych na sieczkę. 

Tekst i zdjęcia: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, 

Terenowa Stacja Doświadczalna w Rzeszowie, IOR-PIB