Wapnowanie gleb zimą

Wapnowanie stanowi bardzo ważny okresowy zabieg agrotechniczny wpływający na poprawę właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby. Zabieg ten zwiększa aktywność mikrobiologiczną środowiska glebowego, wpływa na procesy mineralizacji i poprawia dostępność wielu składników mineralnych dla roślin. 

Najlepszym terminem do przeprowadzenia zabiegu wapnowania na gruntach ornych jest okres od żniw do późnej jesieni. Nawozy do odkwaszania gleb zastosowane na ściernisko w czasie podorywki przedostają się do środka warstwy ornej, a zabiegi, które są prowadzone w walce z chwastami, umożliwiają staranne wymieszanie takiego nawozu z glebą. Nawozy do odkwaszania gleb można również wnosić po zbiorze roślin okopowych, a następnie wymieszać je z glebą za pomocą orki zimowej. W okresie jesiennym zalecane jest również wykonanie zabiegu wapnowania użytków zielonych.

Co brać pod uwagę przy ustalaniu terminu wapnowania?

Przy ustalaniu terminu wapnowania należy brać pod uwagę reakcję nawozów do odkwaszania gleb z innymi nawozami stosowanymi w uprawie roślin, która może prowadzić do strat składników nawozowych. Przed zabiegiem wapnowania, a także po jego wykonaniu nie zaleca się stosowania mocznika oraz nawozów azotowych amonowych, jak również superfosfatów czy nawozów wieloskładnikowych, zawierających fosforan amonu. Nawozy do odkwaszania gleb nie powinny być też stosowane po wniesieniu obornika lub gnojówki. Nie ma natomiast przeciwskazań, aby dokonać mieszania niewielkich ilości nawozów wapniowych z saletrą sodową, wapniową lub solami potasowymi.

Termin zimowy czy wiosenny?

W sytuacji niewykonania wapnowania w optymalnym terminie niekiedy zabieg ten trzeba przeprowadzić w innym momencie, na przykład w okresie zimowym. Aplikacja nawozów do odkwaszania gleb w czasie zimowym może wpływać na wydłużenie kontaktu tych nawozów z glebą i jest efektywniejsza niż dokonana wiosną. W przypadku wykonywania tego zabiegu na glebach bardzo kwaśnych może on być przeprowadzony przed uprawą praktycznie większości roślin jarych. Przy uprawie roślin ozimych wapnowanie wczesnowiosenne może być stosowane w sytuacji ratowania plonu, na przykład rzepaku ozimego czy zbóż ozimych. W tym przypadku dobre rezultaty można uzyskać, stosując wapno granulowane, które nie wymaga wymieszania z glebą i charakteryzuje się szybkim działaniem. 

Reakcja roślin na wapnowanie

Pod względem reakcji roślin uprawnych na wapnowanie można je uszeregować (zgodnie z kierunkiem spadku reakcji na wapnowanie) w następującej kolejności: kukurydza i burak cukrowy – jęczmień i pszenica – owies – żyto – ziemniak. 

Rośliny, które reagują na wapnowanie zwyżką plonów:

• na poziomie 25%: kukurydza, burak cukrowy, groch siewny, lucerna i koniczyna;
• około 15% zwyżką plonów: pszenica, jęczmień, rzepak, bobik, łubin biały i łubin wąskolistny; 
• około 7% zwyżką plonów: żyto, owies, ziemniak, len, łubin żółty i seradela.

Należy przy tym podkreślić, że większe zwyżki plonów tych samych roślin, w efekcie zastosowanego zabiegu wapnowania, stwierdzane są na glebach lżejszych niż na glebach ciężkich. Na glebach bardzo kwaśnych (o pH do 4,5) rośliny mało wrażliwe na zakwaszenie gleby w małym stopniu reagują na optymalizację odczynu gleby, z kolei rośliny wrażliwe na niskie wartości pH w bardzo dużym stopniu reagują na zabieg wapnowania. Na glebach lekkich, o dużym udziale roślin, które odznaczają się słabą reakcją na wapnowanie, przeciętny efekt wykonania tego zabiegu jest mniejszy. Natomiast na glebach średnich i ciężkich, na których obecne są rośliny silniej reagujące na zabieg wapnowania, obserwowany jest większy efekt tego zabiegu.

Stosowanie nawozów do odkwaszania gleb

Nawozy do odkwaszania gleb można stosować na przedwiośniu w okresie poprzedzającym ruszenie wiosennej wegetacji, w sytuacji gdy kwaśny odczyn gleby może w znacznym stopniu utrudnić pobieranie składników pokarmowych, a to przyczynić się do ograniczenia plonowania roślin. Tego typu wapnowanie można również przeprowadzić, gdy planowane do uprawy rośliny charakteryzują się wysokimi potrzebami pokarmowymi w stosunku do wapnia i magnezu.

W przypadku wykonywania zabiegu wapnowania w okresie wczesnowiosennym zalecane jest przeprowadzenie go przy zamarzniętej glebie, najlepiej w godzinach porannych, co w znacznym stopniu zminimalizuje ryzyko zniszczenia struktury gleby w wyniku działania ciężkiego sprzętu. Przy ustalaniu rodzaju nawozu do odkwaszania gleb, należy wziąć pod uwagę fakt, że nawozów wapniowych szybkodziałających typu tlenkowego nie należy stosować w okresie wczesnowiosennym, gdyż może to doprowadzić do pogorszenia właściwości fizycznych gleb i ich przesuszenia.

Wapnowanie a poprawa właściwości gleby

Wapnowanie gleby wpływa na poprawę jej parametrów fizycznych, w tym tworzeniem związków mniej rozpuszczalnych w wodzie, przeciwdziałając ich wypłukiwaniu w głębsze warstwy profilu glebowego. Związki te w efekcie cementowania gruzełków glebowych uodparniają je na działanie wody, co jest bardzo ważne na glebach ciężkich. Gleby takie, gdy są bardziej wilgotne, nie zlepiają się, natomiast wysuszone nie twardnieją i nie dochodzi do tworzenia się na nich skorupy, co przyczynia się do łatwiejszej uprawy roślin na tego typu gruntach. Dodatkowo zabieg warunkuje również lepszą przewiewność gleby.

Wapnowanie przyczynia się do poprawy dostępności dla roślin wielu składników pokarmowych, prowadząc do lepszego pobierania przez rośliny azotu w formie amonowej, jak również zwiększając wykorzystanie fosforu zawartego w glebie oraz fosforu nawozowego. Optymalizacja odczynu gleby korzystnie wpływa na proces nitryfikacji i przyspiesza rozkład substancji organicznej oraz przeciwdziała gazowym stratom azotu. Jednakże wysokie dawki nawozów do odkwaszania gleb mogą wpłynąć na unieruchomienie manganu, boru, miedzi i cynku, przy zwiększeniu dostępności dla roślin molibdenu.

Zabieg wapnowania gleby oddziałuje również na poprawę jej właściwości chemicznych, poprzez korzystny wpływ na rozwój mikroflory glebowej, uczestniczącej w wielu ważnych procesach zachodzących w glebie, bowiem większość gatunków bakterii najlepiej rozwija się przy odczynie gleby zbliżonym do obojętnego. Analogicznie na glebie zwapnowanej lepiej rozwijają się bakterie biorące udział w rozkładzie substancji organicznej oraz bakterie wolno żyjące, jak i symbiotyczne wiążące azot atmosferyczny. Aplikacja nawozów do odkwaszania gleby prowadzi również do zmniejszenia ilości szkodliwych dla roślin grzybów i pasożytów.

Tekst i zdjęcia: dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. UPL