Sposoby na składowanie ziarna bez szkodników magazynowych

Długie przechowywanie ziarna w magazynie związane jest z ryzykiem pojawienia się w składowanym materiale szkodników. W zależności od gatunku i liczebności powodują one obniżenie jakości ziarna, aż po całkowite wykluczenie możliwości zastosowania go w żywieniu ludzi i zwierząt.

Walka ze szkodnikami magazynowymi w pierwszej kolejności powinna być oparta na zapobieganiu ich występowaniu. Oto kilka z przykładowych działań:

Suchy materiał

Im mniej wilgotne ziarno, tym mniejsza szansa na rozwój szkodników. Graniczną wartością wilgotności jest 14 proc., choć jeszcze lepiej, gdy wynosi poniżej 12 proc. Warto pamiętać, że w początkowym okresie przechowywania wilgotność może samoistnie rosnąć na skutek intensywnych procesów oddychania. Także zanieczyszczenia, nasiona chwastów mogą oddziaływać negatywnie. Wzrost wilgotności ziarna może nastąpić również na skutek nieszczelnego magazynu, np. cieknącego dachu lub niezaizolowanej podłogi. Po pewnym czasie w takich miejscach pojawiają się słupy zepsutego ziarna, stanowiąc hot-spot dla przyszłych szkodników. Jeżeli ziarno przeznaczone do magazynowania ma wilgotność przekraczającą 14,5 proc., wymaga dosuszenia. Kilka punktów procentowych jesteśmy w stanie ją obniżyć, wykorzystując nadmuch zimnego powietrza, jednak przy wyższej wilgotności potrzebne będą suszarnie.

Niska temperatura

Wraz ze spadkiem temperatury zmniejsza się aktywność szkodników. Dobrą strategią po zapełnieniu magazynu jest uruchomienie nadmuchu, co nie tylko obniża wilgotność, ale także temperaturę ziarna. Mroźne powietrze, jakie panuje zimą, jest naszym dużym sprzymierzeńcem. Jeśli obawiamy się wystąpienia szkodników, warto wtedy uruchomić dmuchawy. Dla wołka zbożowego temperatura poniżej 15°C powoduje jego śmierć po 24 h. Równocześnie wysokie temperatury, jakie panują wiosną i latem, sprawiają, że magazynowanie ziarna ponad rok jest bardziej obarczone ryzykiem wystąpienia szkodników.

Porządek i jasne światło

Najlepszym sposobem na walkę z wołkiem zbożowym czy rozkruszkiem mącznym jest zachowanie porządku. Utrzymywanie czystości w magazynach: usuwanie resztek ziarna, kurzu, pyłu z wszelkich zakamarków, stosowanie zasady „cały pusty – cały pełny” pozwala ograniczyć ryzyko wystąpienia szkodników. Nie można zapominać o urządzeniach służących do transportu ziarna, tak jak: podajniki, żmijki, a nawet kombajn. Jeśli zostały niedokładnie wyczyszczone po zakończonym sezonie, należy w szczególny sposób przyjrzeć się im przed sezonem nowym. Powinniśmy mieć na uwadze, że to właśnie kombajn stanowi główne źródło szkodników w wyczyszczonym i przygotowanym magazynie. W maszynie jest bowiem wiele zakamarków trudno dostępnych do oczyszczenia. 

Szkodniki magazynowe nie lubią światła, w szczególności słonecznego. Niewystarczające oświetlenie natomiast utrudnia odpowiednie wyczyszczenie magazynu czy kontrolę ziarna. Jeśli zatem ziarno przechowywane jest w magazynach płaskich lub na spichrzach, warto pomyśleć nad ich modernizacją i wyposażyć w świetliki.

Środki chemiczne

Przy walce chemicznej ze szkodnikami magazynowymi paleta wyboru jest niewielka. Pierwszą grupę stanowią środki gazujące, oparte o fosforek glinu lub fosforek magnezu. Dostępne są w postaci tabletek, które pod wpływem wilgoci z otoczenia wydzielają trujący gaz: fosforowodór. Stosowanie tych preparatów powinno być przeprowadzane przez uprawnione do tego podmioty! Za pomocą gazowania można uśmiercić szkodniki, które już znajdują się w zmagazynowanym ziarnie, jak również przeprowadzić dezynsekcję pustego magazynu.

Drugim rozwiązaniem są preparaty oparte o pirymifos metylowy. Sprawdzą się do dezynsekcji pustych pomieszczeń oraz miejsc, z których trudno jest mechanicznie usunąć stare ziarno i kurz, a także szpar, spękań itp. Zaletą preparatów opartych o pirymifos metylowy jest możliwość stosowania ich przez rolnika posiadającego zwykłe uprawnienia chemizacyjne. Dostępne są też produkty do opryskiwania oraz świece do zadymiania pomieszczenia. Substancjami czynnymi zarejestrowanymi (tylko w pojedynczych preparatach) do zwalczania szkodników magazynowych są także deltametryna, fluorek sulfurylu i cypermetryna.

Szkodniki magazynowe

W Polsce najczęściej występującymi szkodnikami magazynowymi są: 

Wołek zbożowy – chrząszcz w kolorze od czarnego do szaro-brązowego, długości ciała 3-4 mm, składający jaja do wnętrza nasion. Po wykluciu się z jaja rozwijająca się larwa wygryza wnętrze ziarna, następnie po przepoczwarzeniu wychodzi na zewnątrz. Pozostawia puste w środku ziarno z wygryzionym otworem.

Trojszczyk ulec – wielkością jest nieco mniejszy niż wołek zbożowy, o barwie brązowej do rdzawej. Pochodzi z cieplejszych regionów świata i potrzebuje wyższych temperatur do rozwoju. Owady składają jaja dopiero w temperaturze powyżej 13°C i wraz z jej wzrostem przyspieszają rozwój osobniczy. W temperaturze powyżej 30°C larwy trojszczyka rozwijają się tylko 4 dni i ich metabolizm jest wówczas bardziej intensywny. W takiej temperaturze są w stanie przetrwać kilka tygodni bez pożywienia. Obecność trojszczyka powoduje charakterystyczny ostry zapach i gorzki smak przechowywanego ziarna, co dyskwalifikuje je w żywieniu zwierząt.

Rozkruszek mączny – należy do roztoczy i ma długość ciała nieprzekraczającą 1 mm. Jego obecność można stwierdzić gołym okiem, choć najlepiej dokonać tego na odsiewie, obserwując, czy nic się nie porusza pośród pyłu. Rozkruszek mączny pojawia się często na materiale porażonym już wcześniej przez wołka i trojszczyka. Sprzyjają mu połamane części ziarna i zanieczyszczenia znajdujące się w materiale. Szkodnik powoduje uszkodzenie zarodka ziarna i obniża jego zdolność kiełkowania.

Tekst: dr inż. Stanisław Świtek, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu 

Zdjęcia: Katarzyna Szulc