Słonecznik, uprawa na czas kryzysu
Uprawa słonecznika – wykorzystywanego jako roślina oleista oraz/lub nowy gatunek w płodozmianie – zyskuje coraz większą grupę zwolenników. Ubiegłoroczny wzrost cen nawozów o 200%, a nawet 300% i brak perspektyw na ich spadek, dodatkowo przyczynił się do wzrostu zainteresowania rolników tą właśnie uprawą.
W aktualnej sytuacji niewielkim pocieszeniem dla producentów rolnych wydają się być rosnące ceny żywności, aczkolwiek istnieje obawa, że osiągną wartość do tej pory niespotykaną. Czy to jednak przyczyni się do wzrostu dochodowości gospodarstw rolnych?
Słonecznik kiedyś i dziś
Uprawa słonecznika na terenie Polski koncentrowała się głównie w pasie od środkowej do południowej części kraju. Zauważalny trend wzrostu areału uprawy tego gatunku w północnej Polsce odnotowano w latach 2015–2021. Potwierdzeniem tego zjawiska jest silny wzrost sprzedaży materiału siewnego. Nic w tym dziwnego, ponieważ słonecznik to gatunek dobrze znoszący przejściowe okresy suszy, niskobudżetowy, przyjemny w uprawie i zyskowny. Zapotrzebowanie na nasiona słonecznika jest coraz większe, a jak wskazują prognozy ekspertów, w bieżącym roku jeszcze wzrośnie. Średni plon nasion z ha wynosi aktualnie ok. 2,5-4,5 t.
Doskonały w zmianowaniu i uprawie
Słonecznik jest dobrym gatunkiem w płodozmianie, szczególnie w sytuacji gdy zmianowanie ma zajmować krótki okres czasu, a dominuje w nim „przeplatający” się rzepak. Gatunek, nadaje się do uprawy na słabszych stanowiskach, glebach – czwartej lub piątej klasy bonitacyjnej. W ostatnich „suszowych” latach na takich właśnie stanowiskach odnotowywane są wymierne zyski w stosunku do nałożonych inwestycji (dotyczy to szczególnie rolników, którzy posiadają jeszcze nie spłacone kredyty na danę ziemię). Słonecznik może być doskonałym zmianowaniem dla np. upraw kukurydzy, okopowych, strączkowych, bobowatych z trawami oraz zbóż.
Uprawa słonecznika dobrze wkomponowuje się w termin prac polowych, ponieważ nasiona dojrzewają po żniwach zbożowo-rzepakowych, a relatywnie sporo czasu przed żniwami kukurydzy. Dzięki temu gospodarstwa mogą rozłożyć zakres pracy, co nie powoduje nadmiernej kumulacji obowiązków. Nakłady dodatkowe na sprzęt nie będą potrzebne, ponieważ do uprawy, siewu, zabiegów chemicznych i zbioru można wykorzystać maszyny, które już posiadamy w gospodarstwach.
Minimalne wymagania pokarmowe
Uprawiając słonecznik nie musimy liczyć się z dużymi kosztami nawożenia. Należy jednak pamiętać, że słonecznik jest gatunkiem, który wymaga wysokiego pH, wynoszącego: dla gleb lekkich od 6; dla gleb średnich 6,5; a dla gleb ciężkich 7. Gatunek ma małe wymagania pokarmowe, a przy uwzględnieniu składników glebowych należy uzupełnić je, w dawkach określonych poniżej.
Azot:
- gleby o wysokiej zawartości tego pierwiastka – 60 kg N/ha;
- gleby o średniej zawartości tego pierwiastka – 80 kg N/ha;
- gleby o niskiej zawartości tego pierwiastka – 100 kg N/ha.
Fosfor:
- gleby o wysokiej zawartości tego pierwiastka – 20 kg P/ha;
- gleby o średniej zawartości tego pierwiastka – 40 kg P/ha;
- gleby o niskiej zawartości tego pierwiastka – 60 kg P/ha.
Potas:
- gleby o wysokiej zawartości tego pierwiastka – 80 kg K/ha;
- gleby o średniej zawartości tego pierwiastka – 100 kg K/ha;
- gleby o niskiej zawartości tego pierwiastka – 140 kg K/ha.
Ważnymi makroelementami są również magnez i siarka. Zaleca się zastosowanie siarczanu magnezu w dawce: 100 kg na stanowiskach o wysokiej zasobności, 150 kg na stanowiskach o średniej zasobności i 200 kg na stanowiskach o niskiej zawartości siarki i magnezu.
Wymagania słonecznika w stosunku do mikroelementów są podobne do wymagań rzepaku. Na pewno nie powinno więc zabraknąć: boru, manganu, molibdenu i cynku. Wraz z mikroelementami możemy uzupełnić jeszcze magnez i siarkę przez stosowanie siarczanu magnezu dolistnie.
Satysfakcjonujący zysk
Średnia cena skupu nasion słonecznika w ostatnich dwóch, trzech latach wynosiła ok. 2100 zł/t, natomiast średnia cena skupu w 2021 r. – 2500 zł. Zakładając, że nakłady finansowe na 1 hektar uprawy wynosiły około 2000 zł, to zysk z hektara należy uznać za satysfakcjonujący. W obecnym, 2022 r. trzeba założyć, że koszty produkcyjne kształtować będą się na poziome 2300-2500 zł/ha.
Areał uprawy przemawiający za jej opłacalnością to minimum 10 ha. W przypadku mniejszych plantacji istnieje duże prawdopodobieństwo, że zostaną one w znacznym stopniu zniszczone przez dziko żyjące ptaki. I tu ciekawostka: decydując się na uprawę słonecznika lepiej wybrać pola, nad którymi nie są prowadzone linie energetyczne średniego i wysokiego napięcia. Na przewodach bowiem siadają ptaki, szczególnie jeśli znajdują się one nad miejscem ich żerowania.
Siew
Siew słonecznika można rozpocząć wcześnie w sezonie, czyli w pierwszej połowie kwietnia, równolegle z siewem buraka cukrowego albo zaraz po ich zakończeniu. Nie należy obawiać się przymrozków – słonecznik lepiej znosi je w fazie siewki, niż w fazie pierwszej pary liści czy później. Nasiona należy wysiewać na głębokość 3–5 cm. Zalecana obsada to około 55–70 tys. roślin/ha.
Niewątpliwymi zaletami słonecznika są wytrzymałość na przymrozki do -4°C i tolerancja na przejściowe okresy suszy, która w ostatnich latach jest czynnikiem utraty plonu w uprawach rzepaku i zbóż. Aby uzyskać powodzenie w uprawie, należy dobrze przemyśleć właściwy dobór rejonu, gleby, zabiegi przygotowania pola pod zasiew, nawożenia czy redukcji chwastów.
Zalecenia glebowe
Decydując się na uprawę słonecznika trzeba pamiętać, aby starannie przygotować glebę. Ma to duże znaczenie w punktowym wysiewie nasion. Orkę siewną powinno się przeprowadzić zimą na głębokość 22–25 cm. Wiosną natomiast wykonać należy włókowanie pola lub przeprowadzić niezbyt głęboką uprawkę agregatem.
Uprawę słonecznika poleca się na glebach szybko nagrzewających się, bez nadmiernego ich zagęszczenia. Na glebach lekkich ważne jest ograniczenie parowania wody w okresie wiosennym. Uprawiać należy w miejscach dobrze oświetlonych, osłoniętych od wiatru. Rośliny kwitną wtedy obficie i nie są narażone na złamanie. Ze względu na szybki wzrost roślin, zaleca się siew w podłożu w miarę żyznym, bogatym w składniki pokarmowe (które w nim występują lub należy je dostarczyć).Nie należy uprawiać słonecznika na glebach zwięzłych, powinny być one przepuszczalne.
Mniej zagrożeń, więcej możliwości
Uprawom słonecznika, oprócz wspomnianych wcześniej dzikich ptaków zagrażać mogą też ślimaki oraz owady, między innymi błyszczka jarzynówka, drutowce, miniarki, mszyce, omacnica słonecznikówka, pędraki, rolnice, zmieniki. Pula zagrożeń jest jednak dużo mniejsza niż w przypadku innych gatunków roślin oleistych.
Ważne jest, aby uprawa słonecznika na tym samym polu nie była prowadzona częściej niż co 4 lata. Ma to na celu ograniczenie rozwoju sprawcy zgnilizny twardzikowej, grzyba Sclerotinia sclerotiorum,jednego z głównych patogenów w uprawie rzepaku. Należy to wziąć pod uwagę ustalając płodozmian, także w kontekście następstwa roślin: słonecznika i rzepaku. Działanie takie ma na celu ograniczenie inokulum przetrwalnikowego jakim są sklerocja. Innymi chorobami, ale na razie o mniejszym znaczeniu i mniejszej szkodliwości występującymi w uprawie słonecznika są szara pleśń, mączniak rzekomy, rdze, alternarioza słonecznika, werticilioza.
Zbiór
Słonecznik najlepiej zbierać wkrótce po dojrzeniu nasion, po to aby w jak największym stopniu ograniczyć straty powstałe wskutek żerowania ptaków i szkodników oraz rozwoju chorób. Zbioru można dokonać kombajnem z przystawką do zbioru kukurydzy na ziarno, jeśli zdecydowaliśmy się na siew rozstawie 0,75 m lub kombajnem tradycyjnym z przystawką do zbioru zbóż czy rzepaku, ale po małych zmianach, które wykonać można samodzielnie, w prosty sposób.
Sebastian Drzewiecki, agronom Corteva Agriscience