Słonecznik – ABC uprawy
Słonecznik zaczyna cieszyć się rosnącym powodzeniem wśród rolników. Sprawdza się w naszych warunkach agroklimatycznych, radzi sobie z przejściowymi suszami, nie wymaga wysokiego nawożenia azotem i wielu zabiegów pielęgnacyjnych. Przy prawidłowej uprawie plonuje na poziomie około 4 t/ha.
Wymagania glebowe
Słonecznik lubi gleby żyzne, próchniczne, zasobne w składniki pokarmowe. Najlepiej udaje się na kompleksach pszennym bardzo dobrym i dobrym, od klasy IVa, o odczynie w granicach 6,6-7,2 pH. Najlepszym przedplonem są rośliny okopowe oraz motylkowe, słonecznik może być uprawiany także po zbożach, co na ogół uwzględniane jest w praktyce rolniczej. Nie powinien być uprawiany po sobie oraz po rzepaku z uwagi na większe zagrożenie występowaniem przede wszystkim zgnilizny twardzikowej.
Przygotowanie pola
Przygotowanie pola pod uprawę słonecznika uzależnione jest od rośliny przeponowej i technologii stosowanej w gospodarstwie. Przykładowo po kukurydzy resztki się mulczuje, następnie rozsiewa wapno i później jeszcze przed zimą wszystko miesza z glebą. Pole pod słonecznik powinno być dobrze spulchnione – w zabiegu jesiennym i wczesnowiosennym – a podłoże zagęszczone. Wiosną w zależności od technologii wykorzystywanej w gospodarstwie stosuje się włókowanie, bronowanie i zabiegi agregatem uprawowo-siewnym. Ilość zabiegów uprawowych na polu powinna być możliwie ograniczona, aby zapobiegać niepotrzebnym stratom wilgoci z gleby, przesuszeniu wierzchnich jej warstw i szybszemu zaskorupianiu (słonecznik nie lubi gleb zaskorupiających się).
Nawożenie słonecznika
Słonecznik na wytworzenie 1 t nasion (niełupki) wraz z odpowiednią ilością łodyg oraz liści pobiera ok. 70 kg N, 26 kg P2O5 i 90 kg K2O. Wymaga zatem nawożenia tymi składnikami, a jako roślina potasolubna także znacznych jego dawek. Pierwiastek ten wpływa na usztywnienie łodyg. Najczęściej stosuje się ok. 150‑180 kg K2O/ha, 40‑60 kg P2O5/ha i 60 kg N/ha, przy czym na stanowiskach mniej zasobnych w potas czy fosfor dawki muszą być wyższe. Nawozy fosforowe i potasowe stosuje jesienią lub ewentualnie wiosną. Azotem nawozi się przed siewem. Do nawożenia azotowego należy podchodzić z rozwagą, ponieważ zbyt wysokie dawki prowadzą do większego ryzyka wylegania roślin, opóźniają dojrzewanie i zmniejszają odporność słonecznika na porażenie przez sprawców chorób. Roślinie tej powinno się dostarczyć także siarkę, magnez oraz bor.
Termin siewu i obsada roślin
Optymalny termin siewu słonecznika przypada, gdy temperatura gleby na głębokości min. 5 cm ogrzeje się do 9°C i się nie obniży. W naszym kraju temperatury gleby utrzymujące się na tym poziomie uzyskujemy najczęściej w trzeciej dekadzie kwietnia (co jest uzależnione od regionu Polski) do pierwszych dni maja; wtedy powinniśmy siać słonecznik. Siewu nie należy zbytnio opóźniać, ponieważ skraca się wówczas okres wegetacji, co powoduje opóźnienie dojrzewania i spadek plonu. Rolnicy w naszych warunkach zbierają ok. 2,5-4 t/ha nasion – na wielkość plonu w dużej mierze wpływ mają terminowy siew i prawidłowa agrotechnika. Słonecznik sieje się na głębokość 5-7 cm, w rozstawie rzędów 60-70 cm i roślin w rzędzie 20-25 cm. Na 1 m2 przypada 5-7 roślin. Przy uprawie w plonie wtórym, jako międzyplon, w terminie do końca lipca, rozstaw rzędów będzie wynosił ok. 15-25 cm.
Odchwaszczanie słonecznika
W przypadku słonecznika z wczesnych terminów siewu (jeśli pozwalają warunki pogodowe) zagrożeniem są chwasty, które mają niższe wymagania termiczne do swoich wschodów, np.: bodziszek drobny, chaber bławatek, maruna bezwonna, rumianowate. Wysiany w późniejszym terminie będzie konkurował z chwastami ciepłolubnymi, np. chwastnicą jednostronną, szarłatem szorstkim, psianką czarną, żółtlicą drobnokwiatową. Do przedwschodowego odchwaszczania plantacji słonecznika z chwastów jedno- i dwuliściennych w zabiegach doglebowych zastosować można preparaty zawierające: pendimetalinę, prosulfokarb, aklonifen, metobromuron, S-metolachlor, mieszaninę fabryczną dimetenamid-P i pendimetaliny. Natomiast powschodowo w zabiegach nalistnych stosuje się substancje czynne herbicydów: chizalofop-P etylu, fluazyfop-P butylu, kletodym, cykloksydym, które eliminują jedynie chwasty jednoliścienne.
Choroby w słoneczniku
Do najgroźniejszych chorób w plantacjach słonecznika zaliczana jest głównie zgnilizna twardzikowa i szara pleśń, które mogą pojawić się w latach bardziej wilgotnych – w takich warunkach występuje też zagrożenie ze strony mączniaka rzekomego. W lata upalne, w okresach suszy problemem może się okazać czarny uwiąd słonecznika. Patogeny chorobotwórcze atakują wszystkie części roślin. Najniebezpieczniejsze są wczesne infekcje chorobowe, natomiast późne nie stanowią już większego zagrożenia dla plonu. W plantacjach najwięcej szkód w wyniku chorób obserwuje się, gdy porażeniu ulegną kwiatostany, owocostany i gdy zostaną głęboko uszkodzone łodygi (ograniczenie transportu wody i asymilatów). Do zwalczania chorób stosuje się fungicydy zawierające substancje czynne, np. azoksystrobinę i difekonazol (na zgniliznę twardzikową), fluopyram i protiokonazol, fludioksonil (na zgniliznę twardzikową, szarą pleśń).
Termin zbioru
Zbiór przypada w końcu września lub na początku października, po dojrzeniu nasion, gdy ich wilgotność nie przekracza 20-25%. Obserwuje się wówczas zasychanie całych roślin, kwiatostany u podstawy nie są już gąbczaste i łatwo odpadają. W miarę dojrzewania słonecznika na plantację zaczynają coraz liczniej nalatywać ptaki i wyjadać nasiona. Odkładanie zbioru oznacza straty powodowane ich żerowaniem. Po zbiorze nasiona dosusza się letnio-ciepłym (nie gorącym) powietrzem.
Tekst i zdjęcia: Katarzyna Szulc