Słoma - wartościowy nawóz

Pozostawione na polu resztki pożniwne nie są formalnie zarejestrowane jako grupa nawozów organicznych. Jednakże odgrywają one zasadniczą rolę w bilansie materii organicznej oraz składników mineralnych w glebach uprawnych. 

Do resztek pożniwnych w zależności od uprawianego gatunku rośliny oraz od prowadzonej technologii uprawy należą korzenie i ścierń, plewy zbóż, łuszczyny rzepaku czy strąki roślin strączkowych. Udział resztek pożniwnych stanowi mniej więcej od 10 proc. w przypadku ziemniaków do 20-25 proc. w przypadku zbóż czy rzepaku. Na plony uboczne składają się z kolei słoma zbóż, strączkowych oraz rzepaku, która jest jednym z podstawowych źródeł materii organicznej. Wytworzony w produkcji roślinnej plon uboczny w postaci słomy może być traktowany jako resztki pożniwne pozostawione na polu, takie jak słoma rzepaku, strączkowych oraz kukurydzy uprawianej na ziarno, a także jako produkt rynkowy czy też pasza.

Wartość nawozowa słomy

Wartość nawozowa słomy zależy od jej składu chemicznego i jest tym większa, im więcej jest w niej zawartych składników pokarmowych. Ważnymi z punktu agrochemicznego jest zawartość azotu, a także stosunek C:N oraz zawartość ogólna składników mineralnych. Ilość makro- i mikroskładników w słomie jest zdecydowanie mniejsza, nawet 2-, 5-krotnie, niż w oborniku czy gnojowicy. Stąd też jej działanie polega przede wszystkim na korzystnym wpływie na właściwości gleb. W mniejszym stopniu, w odniesieniu do innych nawozów organicznych, jest źródłem składników pokarmowych dla roślin. 

Tab. Zawartość makro- i mikroskładników w słomie 

Słoma, najczęściej zbóż ozimych, może być stosowana jako ściółka, stanowiąc komponent obornika, albo też być bezpośrednio przyorywana na polu, przeważnie po kombajnowym zbiorze zbóż. Przyorywanie słomy ma miejsce szczególnie w bezinwentarzowych specjalistycznych gospodarstwach rolnych, a także w gospodarstwach stosujących bezściółkowe technologie utrzymania zwierząt, produkujące gnojowicę.

Słoma. Bogate źródło węgla

Słoma wprowadzona do gleby zwiększa zawartość próchnicy glebowej. Po jej przyoraniu dochodzi do bardzo szybkiego rozwoju bakterii, które pobierają znaczne ilości azotu mineralnego z gleby w celu budowy własnych struktur. Zawarte w słomie wielocukry stanowią istotne źródło energii dla rozwoju bakterii, stąd też po zabiegu przyorania słomy zwiększeniu ulega działalność biologiczna bakterii celulolitycznych. Rozwój bakterii zależy od ilości przyoranej słomy oraz od stosunku węgla do azotu (C:N). Ich intensywność wzrasta wraz z rozszerzaniem się stosunku C:N. W słomie zbóż ozimych stosunek C:N wynosi od 80:1 do 100:1 i jest bardzo szeroki w odniesieniu do stosunku C:N w glebie wynoszącym od 8:1 do 12:1. Wniesienie do środowiska glebowego materiału o znacznej zawartości węgla stymuluje rozwój mikroorganizmów glebowych, które do swojego wzrostu zużywają azot z substancji organicznej, jak również zasoby glebowe azotu przyswajalnego, co może być okresową konkurencją dla roślin uprawnych. W konsekwencji może niekiedy dochodzić do obniżenia plonowania roślin w pierwszym roku po przyoraniu słomy. 

Stosuj azot na słomę

Azot, który jest związany przez mikroorganizmy glebowe, jest przejściowo nieprzyswajalny dla roślin, które mogą z niego korzystać dopiero po obumarciu bakterii i wtórnych procesach związanych z rozkładem ich biomasy. Aby zapobiec temu zjawisku, łącznie ze słomą zalecane jest stosowanie dodatku azotu mineralnego. Wielkość ustala się na podstawie tzw. współczynnika azotowego określającego ilość kilogramów azotu mineralnego, która zostanie zużyta na rozkład mikrobiologiczny 100 kg materiału organicznego. W przypadku słomy współczynnik ten wynosi od 0,6 do 0,8 kg N/100 kg słomy, czyli bakterie pobierają około 0,6 do 0,8 kg azotu na rozłożenie 100 kg słomy. Pozostawienie więc na polu i przyoranie przeciętnego plonu 5 t/ha słomy wymaga zastosowania azotu na poziomie 30-40 kg. Azot można dodać zarówno w nawozach mineralnych, jak również w formie gnojowicy, gnojówki czy w poplonach bobowatych.

W przypadku gleb o niskiej zawartości azotu należy zastosować taką ilość tego pierwiastka, jakiej potrzebują bakterie w celu rozłożenia słomy. Natomiast na glebach o wysokiej kulturze rolnej oraz intensywnym rolnictwie, z dużymi dawkami aplikowanych nawozów azotowych, które pozostają po zbiorze roślin w glebie, przy przyorywaniu słomy można zrezygnować z dodatku azotu. W gospodarstwach takich przyorywanie słomy po zbiorze roślin pełni funkcję ochronną, zabezpieczając nadmiar azotu mineralnego i chroniąc go przed wymyciem w głębsze warstwy gleby. W przypadku gospodarstw bezinwentarzowych jednorazowe przyoranie słomy w zmianowaniu umożliwia dostarczenie do gleby od 60 do 70 proc. substancji organicznej, jaką można by wnieść z obornikiem. Z kolei w gospodarstwach wykorzystujących technologie bezściółkowe słomę można stosować łącznie z gnojowicą, co umożliwia wniesienie większej ilości substancji organicznej w porównaniu do użycia obornika. Dodatkowo należy pamiętać, że straty substancji organicznej w trakcie przechowywania gnojowicy są bardzo małe, a w przypadku słomy w ogóle nie występują, zaś przechowywanie obornika wiąże się ze stratami węgla organicznego na poziomie 30-40 proc.

Tekst i zdjęcia: dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. UPL