Skrzypionki w zbożach
Skrzypionki to szkodniki zbóż o szczególnym znaczeniu ekonomicznym, ponieważ żerowanie chrząszczy i larw prowadzi do obniżki plonu. W niedalekiej przyszłości może się pojawić problem z ich zwalczaniem, ponieważ wszystkie obecnie zarejestrowane substancje czynne mają zostać wycofane.
Na plantacjach zbóż powszechnie występują dwa gatunki skrzypionek: zbożowa, która dominuje w środkowej i północnej części kraju, oraz skrzypionka błękitek, która jest liczniejsza w rejonach południowo-wschodnich.
Biologia skrzypionek
Po przezimowaniu w ściółce lub darni chrząszcze skrzypionek zwykle pojawiają się początkowo na trawach, a następnie na uprawach zbóż na przełomie kwietnia i maja, ale utrzymujące się przez kilka dni wyższe temperatury mogą przyspieszyć ich nalot. Szkody powodowane przez chrząszcze w początkowym okresie nie są jeszcze znaczące, ale po liczebności kopulujących osobników można prognozować nasilenie larw, które generują największe straty. Samice skrzypionek składają jaja na górnej stronie liści – pojedynczo lub po kilka sztuk w rzędach. W optymalnych warunkach (sucho i słonecznie) od połowy maja do połowy czerwca samice mogą złożyć nawet do 300 jaj. Larwy pojawiają się około dwóch tygodni później, a przepoczwarzenie się ma miejsce najczęściej pod koniec czerwca (zbożowa w glebie, a błękitek na liściach). Dorosłe chrząszcze pozostają w glebie do wiosny lub żerują na trawach, głównie, po czym przelatują w miejsca zimowania.
Szkodliwe larwy
Zasadnicze szkody powodują żarłoczne larwy skrzypionek, które najliczniej pojawiają się na początku czerwca i od razu zaczynają żerować na liściach. Podobnie jak chrząszcze, ale o wiele intensywniej, wyjadają tkankę miękiszową między nerwami aż po dolną skórkę liści, tworząc charakterystyczne podłużne okienka. Początkowo żerują na dolnych liściach, a z czasem przemieszczają się na wyższe partie roślin. Obliczono, że jedna larwa może uszkodzić do 3,5 cm2 powierzchni liścia, co odpowiada 10 proc. liścia flagowego i generuje spadek plonu o 15-20 proc. i więcej. W miejscach uszkodzeń tkanek liści, a także na pozostawianym przez larwy śluzie i odchodach łatwo mogą się rozwijać patogeny chorobotwórcze. Skrzypionki najchętniej atakują pszenicę, jęczmień, żyto i owies, a największe straty powodują w zasiewach zbóż jarych. Często w okresie wiosennym żerują też na trawach, z których mogą przenosić wirusy. Szacuje się, że straty w wyniku intensywnego żerowania skrzypionek na zbożach plantacji niewłaściwie chronionych mogą sięgać nawet kilkudziesięciu procent.
Metody niechemicznej ochrony
Przedsiewne działania niechemiczne ograniczające presję skrzypionek i innych szkodników zbóż oparte są przede wszystkim na właściwej agrotechnice, płodozmianie, doborze odmian oraz izolacji przestrzennej od innych upraw zbóż, kukurydzy, łąk i nieużytków. W późniejszych okresach wegetacji znaczenie ma ograniczanie zachwaszczenia (szczególnie chwastów jednoliściennych) oraz zrównoważone nawożenie, które zapewnia roślinom optymalne warunki wzrostu. Obecnie brakuje biopreparatów w ochronie zbóż przed szkodnikami, ale w bliskiej perspektywie będą musiały być prowadzone badania m.in. w kierunku opracowania metod biologicznego ograniczania larw skrzypionek. Z uwagi na powierzchnię uprawy i znaczenie skrzypionek aktualnie głównym sposobem ich zwalczania w uprawach zbóż jest metoda chemiczna.
Insektycydy i termin zwalczania
Skrzypionki należy zwalczać w początkowym okresie masowego wylęgania larw, po przekroczeniu progu szkodliwości:
- 1-2 larwy na 1 źdźble pszenicy ozimej, pszenżyta ozimego, żyta;
- 1 larwa na 2-3...
