Przedsiewne nawożenie zbóż

Przedsiewne nawożenie zbóż powinno dostarczać odpowiednich ilości składników pokarmowych. W nawozach muszą się znaleźć przede wszystkim fosfor i potas, które wpływają na wzrost i przygotowanie roślin do spoczynku zimowego. Na stanowiskach o niskiej zasobności w magnez uzasadnione jest jesienne nawożenie tym składnikiem.

Wśród zbóż ozimych największe znaczenie gospodarcze oraz największy udział w strukturze zasiewów dotyczy pszenicy ozimej. Roślina ta charakteryzuje się silną reakcją na zastosowane nawożenie mineralne, przy czym jest szczególnie wrażliwa na niedobór fosforu oraz średnio wrażliwa na niedobór potasu. W celu wytworzenia 6 ton ziarna z odpowiednią ilością słomy pszenica ozima pobiera z gleby z powierzchni 1 hektara około 55 kg P₂O₅, 60 kg K₂O i 20 kg MgO, zaś przy plonie 8 ton ziarna wykorzystuje odpowiednio około 70 kg P₂O₅, 80 kg K₂O oraz 25 kg MgO.

Nawożenie fosforowo-potasowe

Nawożenie fosforowe i potasowe pszenicy ozimej należy zastosować w tym samym czasie, w całości przedsiewnie, najczęściej przed orką siewną, w terminie 2 do 3 tygodni przed siewem roślin. Tak wykonany zabieg nawożenia umożliwi dobre wymieszanie nawozów z glebą. Dawki nawozów fosforowych i potasowych uzależnione są od zasobności gleby w te składniki pokarmowe. W przypadku gleb o co najmniej średniej zasobności w fosfor i potas zalecane jest zastosowanie dawek składników pokarmowych odpowiadających ich pobraniu przez rośliny. Z kolei w przypadku gleb o niskiej zasobności dawkę fosforu i potasu należy odpowiednio zwiększyć, najczęściej o 30 kg P₂O₅ lub K₂O, zaś na glebach o bardzo niskiej zasobności średnio o 50 kg P₂O₅ lub K₂O. Wyższą dawkę fosforu trzeba zastosować również wtedy, gdy przedplonem były rośliny uprawiane na ziarno lub nasiona. W przypadku zebrania z pola plonu ubocznego przedplonu należy także zwiększyć dawki fosforu i potasu. Z kolei na glebach o bardzo wysokiej i wysokiej zasobności w te makroskładniki zaleca się obniżenie dawek odpowiednio o plus minus 30 kg i 20 kg na hektar. Fosfor i potas można aplikować w postaci nawozów pojedynczych względnie wieloskładnikowych, o składzie dostosowanym do potrzeb pokarmowych pszenicy ozimej. 

Rośliny zbożowe charakteryzują się czasowym zapotrzebowaniem na fosfor. Od fazy krzewienia następuje systematyczne zmniejszanie zawartości tego pierwiastka w organach wegetatywnych – liściach czy źdźbłach. Zawartość fosforu w młodych liściach jest zdecydowanie wyższa niż w korzeniach i źdźbłach. Po okresie kwitnienia dochodzi do spadku zawartości fosforu w organach wegetatywnych i jednoczesnego wzrostu zawartości tego pierwiastka w organach zapasowych – nasionach i ziarnie. Z kolei w fazie dojrzewania fosfor przemieszcza się z organów wegetatywnych do nasion. Stąd też ziarno zbóż akumuluje do 70 proc. całkowitej ilości tego pierwiastka pobranej w całym sezonie wegetacyjnym.

Nawożenie ozimin. Rola fosforu i potasu

Fosfor wpływa na lepszy rozwój systemu korzeniowego roślin, a tym samym lepsze pobieranie wody i składników pokarmowych. Poprawia również tolerancję roślin na niekorzystne warunki glebowo-klimatyczne, zwiększając odporność pszenicy ozimej na niskie temperatury, co związane jest zarówno z jej prawidłowym ukorzenieniem się, jak również polepszeniem wzrostu odmian ozimych w okresie wiosennej wegetacji. Dzięki efektywnemu pobieraniu wody poprzez dobrze rozwinięty system korzeniowy fosfor zwiększa także tolerancję roślin zbożowych na niedobory wody.

Potas bierze udział w regulacji gospodarki wodnej, uczestniczy w procesie otwierania i zamykania aparatów szparkowych, dzięki czemu zapobiega nadmiernemu wyparowywaniu wody z roślin. Zwiększa tym samym odporność roślin na suszę. Warunkuje również lepsze przezimowanie roślin poprzez zagęszczanie soków komórkowych. Pierwiastek ten zwiększa odporność zbóż na wyleganie, mając korzystny wpływ na rozwój tkanek mechanicznych. Potas łącznie z fosforem, siarką i magnezem poprawia metabolizm azotowy w roślinie, zwiększając efektywność nawożenia azotowego.

Zboża ozime. Magnez i siarka jesienią

Magnez można zastosować zarówno przedsiewnie, jak i pogłównie. Jesienna aplikacja magnezu jest uzasadniona w przypadku niskiej i bardzo niskiej jego zasobności w glebie. Wówczas zaleca się stosowanie tego makroskładnika przedsiewnie oraz w okresie późnej jesieni względnie wczesnej wiosny. W okresie jesiennym ozime formy zbóż wykazują stosunkowo małe potrzeby pokarmowe, stąd też siarką czy magnezem najczęściej nawozi się wiosną. Aplikacja jesienna sprawia natomiast, że pierwiastki te są dostępne dla roślin już od początku wiosennej wegetacji. Jednak magnez i siarka zastosowane w okresie jesiennym, ze względu na swoją mobilność w środowisku glebowym, mogą zostać wymyte w głąb profilu glebowego.

Azot z mineralizacji resztek 

W okresie jesiennym potrzeby pokarmowe zbóż ozimych w stosunku do azotu są relatywnie małe, kształtują się na poziomie 20-40 kg/ha, w zależności od gatunku rośliny. Ma to szczególne znaczenie w przypadku zbóż dobrze rozkrzewionych, zwłaszcza jęczmienia i żyta. Jednak w zdecydowanej większości przypadków ilość azotu dostępnego dla roślin zbożowych, pozostająca po zbiorze przedplonu, a także azot glebowy pochodzący z procesu mineralizacji stanowią wystarczające źródło tego makroskładnika w okresie jesiennej wegetacji roślin. Należy przy tym pamiętać, że zarówno nadmiar, jak i niedobór azotu przed okresem spoczynku zimowego jest niewskazany dla zbóż ozimych.

Prawidłowe odżywienie roślin

W uprawie roślin zbożowych, w celu uzyskania wysokich plonów o dobrych parametrach jakościowych, bardzo ważne jest właściwe zaopatrzenie ich w niezbędne makro- i mikroelementy. Przyszły plon zbóż ozimych zaczyna się budować już w okresie jesiennej wegetacji. Dlatego też rośliny powinny wchodzić w okres spoczynku zimowego częściowo rozkrzewione. Należy podkreślić, że zboża wytwarzają i utrzymują bardziej dorodne kłosy, jeżeli źdźbła powstały wcześniej. Przyjmuje się, że wyższy potencjał plonotwórczy dotyczy źdźbeł, które pochodzą z krzewienia jesiennego. Stąd też pszenica ozima rozkrzewiona w okresie jesiennym charakteryzuje się obfitszym plonowaniem w stosunku do pszenicy, która jesienią wytworzyła jedynie kilka liści. Dlatego też w celu uzyskania jak najlepszych plonów należy zapewnić roślinom zbożowym odpowiednie zaopatrzenie w składniki pokarmowe już w okresie jesiennej wegetacji.

 dr hab. M. S. Brodowska, prof. UPL