Pierwsze chowacze w rzepaku

Chowacze łodygowe to grupa ważnych gospodarczo szkodników rzepaku, które mogą w istotny sposób wpływać na wysokość plonów. Na niewłaściwie chronionych plantacjach szkody w wyniku ich żerowania mogą sięgać 30% i więcej, jeżeli uszkodzone rośliny są dodatkowo porażane przez sprawców chorób.

Wczesną wiosną największe zagrożenie dla rzepaku ozimego stanowią chowacze łodygowe. O terminie ich pojawienia się i liczebności na plantacjach decydują warunki pogodowe – głównie temperatura. Także brak zimy oraz susza zimowo-wiosenna wpływają na większe zagrożenie ze strony chowaczy łodygowych. Ta grupa szkodników jest równie ważna jak szkodniki jesienne, ponieważ młode rośliny są bardziej narażone na atak i trudniej regenerują powstałe uszkodzenia.

Chowacz granatek już w lutym

Bardzo wczesną wiosną i głównie na południu kraju może pojawiać się pierwszy z nich – chowacz granatek, który po przezimowaniu może opuszczać glebę już pod koniec lutego, a masowo przy wzroście temperatury w granicach 12°C (mierzonej przy powierzchni gruntu). W wyniku żerowania larw granatka wewnątrz pędów i szyjki korzeniowej obserwuje się nadmierne krzewienie rzepaku, opóźnienie wzrostu i rozwoju oraz nierównomierne dojrzewanie. Silne uszkodzenie szyjki korzeniowej i pędu może powodować zasychanie oraz zamieranie całych roślin.

Chowacz brukwiaczek i czterozębny

Największe znaczenie w rzepaku ozimym mają jednak pozostałe dwa chowacze – brukwiaczek i czterozębny, które pojawiają się corocznie, choć w różnym nasileniu, w całym kraju, a najliczniej w rejonach zachodnich. Chowacz brukwiaczek pokazuje się na plantacjach, gdy temperatura gleby wzrośnie do 5-7°C, natomiast masowy przelot następuje przy wzroście temperatury powietrza do 10-12°C. Chowacz czterozębny zwykle pojawia się kilka dni po brukwiaczku, w zależności od warunków pogodowych najczęściej na przełomie marca i kwietnia, choć okres jego nalotów może być rozciągnięty w czasie i może zasiedlać uprawy nawet na krótko przed kwitnieniem równocześnie ze słodyszkiem rzepakowym. W zależności od gatunku chowacze składają jaja w wygryzione otwory w ogonkach liściowych lub nerwach głównych, u nasady pędów lub poniżej wierzchołków pędów. W wyniku żerowania larw brukwiaczka wewnątrz łodygi można zaobserwować charakterystyczne jej wykrzywienie w kształcie litery S. Natomiast pęd, w którym żeruje larwa chowacza czterozębnego, rośnie prosto, jednak zdecydowanie wolniej niż roślin zdrowych. Często uszkodzone miejsca pękają po przymrozkach lub opadach, zwiększając ryzyko wtórnych porażeń przez sprawców chorób, szczególnie zgnilizny twardzikowej i szarej pleśni. W dalszych fazach wzrostu osłabione żerowaniem larw chowaczy rośliny mogą się łamać w miejscach uszkodzeń przy silnym wietrze lub ulewach.

Monitoring żółtych naczyń

Integrowana ochrona roślin obejmuje wszystkie dostępne działania i metody ochronne przed organizmami szkodliwymi, w tym stosowanie przede wszystkim metod niechemicznych. W okresie wiosennej wegetacji rzepaku tego typu działania powinny uwzględniać ograniczenie zachwaszczenia, a także zbilansowane nawożenie umożliwiające optymalny wzrost roślin i w pewnym zakresie wspomagające regenerację uszkodzeń (szczególnie w przypadku mieszańcowych odmian rzepaku). Natomiast w metodzie chemicznej kluczowa jest systematyczna lustracja plantacji pod kątem wystąpienia szkodników i powodowanych uszkodzeń. Wypróbowanym sposobem monitoringu terminów pojawu i liczebności chrząszczy są żółte naczynia, które należy ustawić w odległości około 15 m od brzegu pola, najlepiej już pod koniec lutego. Na tej metodzie bazują także progi szkodliwości opracowane dla chowaczy łodygowych, które są podstawą przy podejmowaniu decyzji wykonania zabiegu zwalczania.

Próg ekonomicznej szkodliwości:

• chowacza brukwiaczka – 10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 2 do 4 chrząszczy na 25 roślinach;
• chowacza czterozębnego – 20 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 6 chrząszczy na 25 roślinach.

Po wystawieniu żółtych naczyń należy je systematycznie kontrolować co najmniej dwa razy w tygodniu. 

Zwalczanie szkodników

Skuteczność zwalczania chowaczy zależy przede wszystkim od właściwego terminu zabiegu – zanim samice zdążą złożyć jaja. Jednym z kluczowych aspektów jest optymalna temperatura działania insektycydów, którą należy mierzyć przy gruncie. Niektóre z insektycydów przeznaczonych do zwalczania chowacza czterozębnego ograniczają także wcześnie nalatującego słodyszka rzepakowego i odwrotnie. Istnieje także możliwość zwalczania wiosennych szkodników w połączeniu z ochroną fungicydową oraz nawożeniem dolistnym. Problemem są wycofywane stopniowo kolejne substancje czynne – obecny sezon jest ostatnim, w którym można stosować insektycydy zawierające alfa-cypermetrynę, zeta-cypermetrynę i fosmet. Taka sytuacja może wpływać na skuteczność zwalczania, m.in. z powodu wykształcania odporności chowaczy na skutek ograniczonych możliwości rotacyjnego stosowania substancji czynnych.

Substancje czynne zarejestrowane (X) do zwalczania chowaczy łodygowych w rzepaku ozimym

Tekst i zdjęcia: dr inż. Przemysław Strażyński, IOR-PIB w Poznaniu