Owocówka jabłkóweczka jest szkodnikiem o dużym znaczeniu gospodarczym w sadach jabłoniowych nie tylko w Polsce, ale także we wszystkich rejonach uprawy jabłoni na świecie. Liczba pokoleń tego agrofaga zależy w dużej mierze od warunków klimatycznych panujących na obszarze jego wstępowania. Przewiduje się, że z powodu wzrostu temperatury, jaki obserwuję się obecnie w Polsce, nie tylko wzrośnie liczebność populacji owocówki jabłkóweczki, ale także zwiększy się liczba pokoleń tego szkodnika w polskich sadach.

Opis szkodnika

Owad dorosły jest motylem o długości ciała około 10 mm – 12 mm i rozpiętości skrzydeł do 20 mm. Pierwsza para skrzydeł jest brunatno-popielata z charakterystyczną ciemniejszą owalną plamą zwaną tzw. lusterkiem a druga para szaro-brązowa.

Jajo jest spłaszczone, początkowo przezroczyste, z czasem staje się coraz bielsze. 

Gąsienica jest długości od 12 mm do 16 mm, białawo-żółtawa o charakterystycznym różowym odcieniu.

Poczwarka około 10 mm – 12 mm długości o brązowym kolorze.

Rozwój

W Polsce najczęściej obserwuje się dwa pokolenia owocówki jabłkóweczki. Niekiedy, zwłaszcza w przypadku wystąpienia ciepłej wiosny i długiego ciepłego lata, może się rozwinąć jeszcze trzecie niepełne pokolenie. Z kokonów utworzonych przez zimujące gąsienice piątego stadium, po przepoczwarczeniu, co ma miejsce najczęściej w drugiej połowie maja ( tj w okresie kwitnienia jabłoni) wylatują motyle. Samice po zapłodnieniu składają jaja na zawiązkach owoców oraz na liściach. Tuż przed wylęgiem gąsienicy można zaobserwować charakterystyczną „czarną główkę”. Lot motyli oraz intensywne składanie jaj odbywają się w temperaturze powyżej 15°C. Gąsienice żerują w owocach przez około 22-24 dni następnie opuszczają owoc, tworzą oprzędy, następnie po przepoczwarczeniu wylęgają się motyle 2 (letniego) pokolenia, co ma miejsce zwykle w drugiej połowie lipca bądź w pierwszej połowie sierpnia. Gąsienice tego pokolenia żerują w owocach w od sierpnia do jesieni.Bardzo ważnym czynnikiem sprzyjającym procesom rozmnażania i składania jaj przez motyle owocówki jabłkóweczki są warunki pogodowe. Ciepła wiosna i wysokie temperatury sprzyjają procesowi zapładniania samic, składania oraz wylęgania się larw z jaj, natomiast temperatury poniżej 15°C, opady deszczu, silne wiatry opóźniają te procesy. W przypadku planowania zabiegu zwalczania bardzo ważne jest precyzyjne określenie terminu masowego wylotu motyli, co daje podstawę do wykonania zabiegu we właściwym terminie. Aby poprawnie wyznaczyć lot motyli należy prowadzić monitoring tego szkodnika, stosując pułapki feromonowe. Ocieplanie klimatu sprzyja rozwojowi populacji tego szkodnika, przewiduje się, że wzrost temperatury nie tylko zwiększy liczebność populacji owocówki jabłkóweczki w najbliższych latach, ale także spowoduje zwiększenie liczby jej pokoleń na terenie Polski.

Szkodliwość

Gąsienice owocówki jabłkóweczki powodują tzw. robaczywienie owoców, przez które przedostają się do wnętrza owoców, drążąc w nich pojedyncze korytarze i wypełniając je charakterystycznymi gruzełkowatymi odchodami. Po osiągnięciu ostatniego stadium rozwojowego, gąsienica opuszcza owoc przez wygryziony otwór wyjściowy. Uszkodzone w taki sposób owoce przedwcześnie opadają, nie nadają się do bezpośredniego spożycia.

W sadach jabłoniowych niechronionych bądź chronionych niewystarczająco szkodliwość uszkodzonego plonu może sięgać od kilku do nawet kilkudziesięciu procent. 

Zwalczanie

W celu poprawnego wyznaczenia lotu motyli należy prowadzić monitoring tego fitofaga stosując pułapki feromonowe według dołączonej do zestawu instrukcji producenta. Zgodnie z metodyką integrowanej ochrony jabłoni – Instytutu Ogrodnictwa pułapki z feromonami do odławiania samców motyli należy umieścić w sadzie przed rozpoczęciem lotu (zwykle wywiesza się je pod koniec kwietnia) i sprawdzać 2-3 razy w tygodniu na obecność motyli. Każdorazowo należy policzyć i zanotować liczbę odłowionych motyli, a następnie usunąć je z podłogi ( najlepiej za pomocą pęsety lub zaostrzonego kijka). 

Obecność w pułapce w ciągu 3-4 kolejnych dni większej liczby motyli (średnio 5 i więcej motyli w ciągu jednej doby) powinno sugerować o przekroczeniu progu zagrożenia. Czasami zdarza się, że liczba motyli owocówki jabłkóweczki odłowionych w pułapkę feromonową w sezonie może charakteryzować się nietypowymi wahaniami (pikami) i trudno jest ustalić okres ich najliczniejszego występowania. W takiej sytuacji, pierwszy zabieg należy wykonać po upływie 2-3 tygodni od rozpoczęcia lotu motyli, natomiast kolejne zabiegi należy wykonać w okresie masowego lotu motyli i składania jaj. Jeśli w sadzie jabłoniowym nie korzystamy z pułapek feromonowych, alternatywnie, od początku czerwca do końca sierpnia należy wykonywać lustracje 1-2 razy w tygodniu, przeglądając na poszczególnych kwaterach każdorazowo po 500 zawiązków (owoców) (20 drzew x 25 owoców). Progiem zagrożenia jest 10 jaj lub świeżych wgryzów w próbie 500 zawiązków. W okresie zbiorów, należy przejrzeć 1000 owoców (20 drzew x 50 owoców). Stwierdzenie 1% uszkodzonych owoców w próbie oznacza, że zwalczanie tego szkodnika w następnym sezonie będzie niezbędne.

Zgodnie z zachowaniem obowiązującej praktyki integrowanej ochrony roślin, powinniśmy w pierwszej kolejności stosować metody niechemiczne np. metodę dezorientacji samców (Mating Disruption) z użyciem takich preparatów jak np. Ecodian CP VS, Isomate CTT, czy Rak 3. Często jednak te metody mogą się okazać niewystarczające, szczególnie przy nasilonej presji ze strony owocówki jabłkóweczki (Cydia pomonella), którą w polskich sadach obserwujemy od kilkunastu lat. Decydując się na zwalczanie chemiczne należy pamiętać, że zazwyczaj wykonanie 1-3 zabiegów zwalczających – pod koniec maja lub w pierwszej dekadzie czerwca i powtórnie w drugiej połowie czerwca przeciwko pierwszemu pokoleniu oraz na przełomie lipca i sierpnia przeciwko drugiemu pokoleniu jest wystarczające. Coraz częściej jednak jest to ilość zabiegów niepozwalająca w pełni ograniczyć populację tego ważnego szkodnika. Spośród dostępnych na rynku insektycydów w dalszym ciągu do zwalczania owocówki jabłkóweczki przydatne są takie środki jak. Coragen 200 SC, Runner 240 SC, Steward 30 WG bądź Affirm 095 SG oraz cała gama środków zawierających acetamipryd, natomiast ze środków niechemicznych można stosować preparaty wirusowe jak np. Carpinovirusine Super S.C., a ze środków bakteryjnych np. XenTari WG. 

Pamiętajmy jednak, że częste stosowanie środków o tym samym mechanizmie działania bądź podobnym może prowadzić do groźnego zjawiska, jakim jest odporność środków ochrony roślin na agrofagi. Aby przeciwdziałać temu zjawisku należy przemiennie stosować preparaty o odmiennym mechanizmie działania należące różnych grup chemicznych. 

Dlatego tak ważne jest wprowadzanie na rynek nowych bezpiecznych środków ochrony roślin opartych o nową substancję czynną. Takim środkiem bez wątpienia jest nowy preparat DELEGATE insektycyd z posiada nową substancję aktywną o nazwie spinetoram, preparat jest o działaniu kontaktowym i żołądkowym. Na roślinie środek działa powierzchniowo i translaminarnie. Objawy działania środka DELEGATE występują w ciągu kilkunastu minut po zabiegu, szkodniki giną po upływie kilku godzin. Maksymalna/zalecana dawka przeciwko owocówce jabłkóweczce dla jednorazowego zastosowania: 0,3 kg/ha. Środek należy stosować po zakończeniu kwitnienia jabłoni (BBCH 70-87). 

Pamiętajmy, że o sukcesie w zwalczaniu owocówki jabłkóweczki decyduje termin, oraz w dużej mierze właściwe dobranie środka ochrony do zwalczanego stadium rozwojowego szkodnika (Patrz program ochrony roślin sadowniczych). 

Damian Gorzka

Instytut Ogrodnictwa