Nowe nasadzenia w sadach – co sadzić

Co sadzić? – to jedno z najczęściej zadawanych przez sadowników pytań rozważających założenie nowego sadu lub wymianę starych kwater na nowe. Pozostać przy dobrze sprawdzonych przez lata odmianach czy stawiać na nowości, na to, co oferuje rynek?

Odpowiedź na pytanie, co sadzić, jest bardzo trudna, a na ostateczny wybór odmiany wpływa wiele czynników. Proces hodowli nowej odmiany drzewa owocowego jest długi i nawet, jeśli co roku odnotowuje się wprowadzanie do uprawy nowych odmian pochodzących bądź to z krajowej hodowli, bądź to z ośrodków zagranicznych, to ich szersze rozpowszechnienie w produkcji nie jest łatwe. Często sadownicy wolą uprawiać drzewa owocowe dobrze sprawdzonych przez lata odmian, a do wszystkich nowości podchodzą z rezerwą. 

Jabłonie

Polska jest trzecim producentem jabłek na świecie i chociażby z powodu wielkości produkcji wydawałoby się, że powinna kreować rynek jabłek na świecie, ale tak nie jest. Nasi sadownicy podlegają ogólnorynkowym prawidłowościom i z asortymentem odmian starają się „wpasować” w oczekiwania europejskich i pozaeuropejskich sieci handlowych. To między innymi z tego powodu liczba odmian będących w uprawie się zmniejsza. Jeszcze w latach 80. XX wieku w polskich sadach towarowych uprawiano około 50 odmian jabłoni. Obecnie większość spośród zbieranych w Polsce jabłek to owoce kilkunastu odmian. Warto wspomnieć, że około 50 proc. wielkości produkcji jabłek w Europie Zachodniej stanowią tylko trzy odmiany – Golden Delicious, Red Delicious i Gala. Ponadto na rynku europejskim rośnie znaczenie odmian Fuji i Granny Smith oraz klubowych, jak Pink Lady. Polska częściowo podlega tym przemianom. Nasi sadownicy coraz chętniej sadzą mutanty odmian Golden Delicious, Red Delicious i Gala, które dobrze się sprzedają na rynku wewnętrznym i na eksport. Ponadto nadal swoją grupę odbiorców mają mutanty odmian Idared, Jonagold, Szampion, Ligol, Gloster czy Cortland. Natomiast uprawa odmian Fuji i Granny Smith w Polsce się nie rozpowszechnia. Mają one wyższe wymagania cieplne. W sadach prowadzonych metodami ekologicznymi, przy ograniczonych zabiegach chemicznych, uprawiane będą odmiany odporne na parch, jak np. Topaz lub jego czerwony mutant Red Topaz. Pomimo wielu dyskusji o uprawie jabłoni z przeznaczeniem wyłącznie do przetwórstwa, niewielu sadowników decyduje się na ten kierunek produkcji. Być może pewnym bodźcem do większej specjalizacji w tym zakresie będzie wprowadzenie odmian o czerwonym miąższu. Wąską grupę producentów tzw. starych odmian jabłek stanowią osoby prowadzące gospodarstwa agroturystyczne. Oni najbardziej zainteresowani są: Kosztelą, Malinową Oberlandzką, Glogierówką, Szarą Renetą.         

Grusze

Produkcja gruszek w Polsce w ostatnich dwóch dziesięcioleciach utrzymuje się na stałym poziomie 80-90 tys. ton i nie obserwuje się wzrostu spożycia owoców tego gatunku przez rodzimych konsumentów. Także w asortymencie odmian nie zachodzą istotne zmiany. Praktycznie połowa zbieranych w Polsce gruszek to Konferencja. Ponadto na rynku dostępne są jeszcze owoce kilku odmian, wśród których największe znaczenie mają Lukasówka, Faworytka i Red Faworytka. W niewielkiej ilości można spotkać owoce odmian: Bera Hardy, Bonkreta Williamsa czy Bojniczanka.

Śliwy

Chociaż w porównaniu do jabłek produkcja śliwek w Polsce jest o wiele mniejsza, to pod względem liczby odmian w produkcji im nie ustępuje. Wynika to z faktu, że śliwki są owocem miękkim, bez możliwości długotrwałego przechowywania, który musi być oferowany na rynku w stanie świeżym przez jak najdłuższy czas. Dlatego w sadzie jest konieczne posadzenie wielu odmian od najwcześniejszych – połowa lipca, do najpóźniejszych – połowa października. Z grupy wczesnych uprawia się między innymi odmiany: Herman, Cacanska Rana, Diana, Silvia; średnio wczesnych: Cacanska Lepotica, Kalipso, Węgierka Dąbrowicka, Hanita; późnych: Amers, Valjevka, Węgierka Zwykła, President. W regionach o dużym zagrożeniu chorobą wirusową śliw – szarką – wskazane jest rozważanie uprawy odmian tolerancyjnych na szarkę lub całkowicie odpornych na wirusa szarki. Odmianą całkowicie odporną na szarkę jest Jojo. W niektórych rejonach kraju wzrasta zainteresowanie uprawą śliw, których owoce nadają się do produkcji alkoholu, np. Mirabelek. Wyroby tego typu popularne są w Niemczech, Rumunii i na Węgrzech. Do suszenia nadają się owoce odmian Valjevka i Węgierka Zwykła, z których także produkuje się śliwowicę.   

Wiśnie

Sytuacja z wiśniami, jeśli rozpatrujemy asortyment odmian, jest nieco podobna do gruszy. W sadach towarowych, gdzie produkuje się owoce z myślą do przetwórstwa, dominuje jedna odmiana – Łutówka. Drzewa tej wiśni bardzo dobrze zaaklimatyzowały się do polskiego klimatu. Kwitną późno, a więc prawdopodobieństwo uszkodzenia kwiatów przez przymrozki wiosenne jest małe, są samopłodne i owocują bardzo obficie. Pomimo wielu testowanych nowych odmian żadna pod względem produkcyjnym nie dorównuje Łutówce. W pasie nadwiślanym, zwłaszcza w okolicach Lipska, do celów przetwórczych uprawia się „Wiśnię nadwiślankę”. Spośród odmian deserowych najchętniej sadzone są: Debreceni Bőtermoő i Groniasta z Ujfehertoi. 

Czereśnie

W przypadku tego gatunku także formą wydłużenia podaży owoców jest uprawa wielu odmian o różnej porze dojrzewania owoców. W naszych warunkach klimatycznych najwcześniejsze czereśnie zbiera się w pierwszych dniach czerwca, a najpóźniejsze – w drugiej dekadzie lipca. W sadach towarowych mało jest najwcześniejszych odmian, gdyż ich owoce są mniejsze niż odmian średnio wczesnych i późnych. Ze średnio wczesnych popularne są: Burlat, Summit, Techlovan, Vanda, Vega, Vera; a z późnych: Kordia, Karina, Buttnera Czerwona, Regina, Staccato.   

Brzoskwinie

W przypadku tego gatunku o wyborze odmiany, oprócz atrakcyjności owoców, decyduje wytrzymałość drzew na mróz w okresie zimy i kwiatów na przymrozki wiosenne. Z wieloletnich badań wynika, że w warunkach klimatycznych Polski można uprawiać takie odmiany, jak: Maycrest, Maja, Royalvee, Harnaś, Redhaven, Inka, Early Redhaven. Większość brzoskwiń jest w Polsce produkowana na rynek deserowy. Przetwórstwo przemysłowe w oparciu o rodzimy surowiec praktycznie nie istnieje.

Morele

To także gatunek, w przypadku którego o wyborze odmiany w największym stopniu decyduje jej wytrzymałość mrozowa. Kryterium to spełnia kilka odmian: Early Orange, Harcot, Miodowa, Wczesna z Morden, Goldrich, Sirena. Największa produkcja moreli przypada na drugą połowę lipca i początek sierpnia, kiedy dojrzewają odmiany wczesne i średnio wczesne. W grupie późnych nie ma wartościowych odmian o atrakcyjnych owocach. Odmiany uprawiane w kraju są spożywane w stanie świeżym lub po przetworzeniu w warunkach gospodarstw domowych. Ze względu na niewielką produkcję zakłady przetwórcze nie zajmują się ich przetwarzaniem. Warto także dodać, że zawartość cukru w owocach uprawianych w kraju odmian jest niska i po ususzeniu nie są tak słodkie, jak te dostępne w sklepach i pochodzące przeważnie z Turcji.

dr hab. Mirosław Sitarek, prof. IO-PIB w Skierniewicach

Zdjęcia: Mirosław Sitarek, Katarzyna Szulc