W kształtowaniu plonu rzepaku najbardziej efektywnym składnikiem pokarmowym jest azot. Pierwiastek ten odgrywa zasadniczą rolę strukturotwórczą, stanowiąc składnik białek. Optymalne zaopatrzenie rzepaku w azot wpływa na prawidłowe wiązanie łuszczyn oraz decyduje o liczbie nasion w łuszczynie czy masie tysiąca nasion. Rzepak ozimy jest rośliną o dużych wymaganiach pokarmowych, pobierającą z plonem 3,5 tony nasion i odpowiednią masą słomy ponad 180 kg azotu. Rzepak jary wykazuje mniejsze potrzeby pokarmowe w stosunku do azotu oraz daje mniejsze plony niż rzepak ozimy. Stąd też jego nawożenie azotowe powinno być niższe niż w przypadku formy ozimej.
Biorąc pod uwagę oczekiwany plon roślin oraz zawartość azotu mineralnego w glebie można poprawnie wyznaczyć całkowitą dawkę azotu pod rzepak. Należy jednak przy tym pamiętać, że rzepak przed fazą kwitnienia akumuluje od 85 do 90% azotu. Stąd też potrzeby pokarmowe w początkowym okresie wzrostu w małym stopniu pokrywane są z zasobów glebowych azotu, które są dostępne dla roślin w późniejszych fazach rozwojowych.
W uprawie rzepaku ozimego w okresie jesiennym stosuje się startową dawkę azotu, która najczęściej nie powinna przekraczać 40 kg/ha. Zbyt niskie jesienne nawożenie rzepaku azotem wiąże się ze słabym rozwojem roślin, jak również zmniejszeniem ich tolerancji na niskie temperatury panujące w okresie zimowym. Zastosowanie wysokiego nawożenia azotowego w tym okresie wpływa również niekorzystnie na rozwój roślin, gdyż przyczynia się do ich nadmiernego wzrostu, co znacznie obniża ich mrozoodporność. Stąd też jesienna aplikacja azotu powinna być prowadzona w sposób zrównoważony. Na glebach zasobnych w azot nie występuje potrzeba stosowania tego składnika w okresie jesiennym.
Zaopatrzenie rzepaku ozimego w azot w okresie jesiennym ma na celu przygotowanie roślin do spoczynku zimowego. W tym okresie rzepak powinien wytworzyć rozetę z 8 – 10 liśćmi, co daje dobrą podstawę do budowy przyszłego plonu, a uzyskanie przez rośliny głębokiego systemu korzeniowego umożliwia wiosenną regenerację.
Rzepak ozimy wykazuje wyraźne potrzeby nawozowe w stosunku do azotu w okresie wiosennym. Wiosenna aplikacja azotu wpływa na przyspieszenie odtwarzania rozet, rozgałęzienia łodyg głównych, a także zwiększa konkurencyjność łanu wobec chwastów. Wskazane jest, aby wiosenne nawożenie azotem stosować w dwóch terminach, a mianowicie przed ruszeniem wiosennej wegetacji rzepaku oraz drugą dawkę do początku pąkowania roślin. W okresie wiosennym dobre rezultaty nawozowe daje zastosowanie saletry amonowej lub mocznika, przy czym zalecane jest, aby pierwszą dawkę azotu wnieść w formie azotu amonowego, który dobrze sprawdza się w niższych temperaturach gleby panujących w okresie wczesnowiosennym. W uprawie rzepaku dobrym źródłem azotu jest również roztwór saletrzano-mocznikowy (RSM), zawierający trzy formy azotu: amonową, saletrzaną i amidową. Przy nawożeniu azotowym należy również pamiętać o korekcyjnych dawkach tego pierwiastka stosowanych w okresie wegetacji roślin.
Poprawę skuteczności nawożenia azotowego roślin można uzyskać stosując nowoczesne rozwiązania stabilizujące zawartość tego pierwiastka w środowisku wzrostu roślin. Jednym z nich jest N-LockTM, który stabilizując azot zapewnia roślinom dostęp do jego optymalnej ilości bez zmiany poziomu nawożenia. Ten inhibitor nitryfikacji utrzymuje azot w glebie w dobrze przyswajalnej dla roślin formie amonowej. W uprawie rzepaku ozimego stabilizator ten można zastosować na zakończenie wegetacji jesiennej, w momencie przygotowywania się roślin do spoczynku zimowego oraz wczesną wiosną w okresie 5 dni przed lub po wysiewie nawozów. Efektywność stabilizacji azotu amonowego wynosi co najmniej 80% i utrzymuje się do 12 tygodni. O tym, jak N-Lock, sprawdza się na polach, pisaliśmy między innymi tutaj.
W przypadku ograniczonego pobierania azotu z gleby szczególnego znaczenia nabiera pozakorzeniowe dokarmianie roślin tym składnikiem pokarmowym. Rzepak reaguje bardzo dobrze na dolistne dokarmianie azotem w formie mocznika, które stosuje się do fazy kwitnienia roślin oraz po kwitnieniu roślin na zielone łuszczyny. Zabieg ten wykazuje wysoką efektywność, gdyż w okresie do wytworzenia nasion rośliny mają duże potrzeby pokarmowe w stosunku do azotu. Najbardziej efektywny w dokarmianiu dolistnym rzepaku, w przeliczeniu na zwyżki plonu nasion przypadające na 1 kg azotu, jest 12% wodny roztwór mocznika (12 kg nawozu w 100 litrach cieczy użytkowej) stosowany w dawce 250 – 300 l na ha. W dokarmianiu pozakorzeniowym wodny roztwór mocznika można łączyć na przykład z siarczanem magnezu czy środkami ochrony roślin.
dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. uczelni