Mączniak prawdziwy zbóż i traw atakuje co roku

Zboża ozime przez cały okres wegetacji narażone są na porażenie przez wiele grzybów chorobotwórczych. Jedną z ważnych chorób, która może występować we wszystkich gatunkach zbóż, jest mączniak prawdziwy zbóż i traw.

W dobie galopujących cen płodów rolnych oraz środków do produkcji rolnicy zastanawiają się, czy działania podjęte w ochronie roślin przed występującymi w czasie sezonu wegetacyjnego agrofagami powiodą się i czy pieniądze wydane na zakup środków ochrony roślin oraz wykonanie zabiegu się zwrócą. Dylemat ten jest trudny do rozwiązania ze względu na każdorazową konieczność prawidłowego rozpoznania agrofaga, który powoduje straty na plantacji. Oprócz trafnej diagnozy kolejnym krokiem jest dobór substancji czynnej, która ograniczy występowanie agrofagów, a zarazem przyczyni się do zmniejszenia strat w plonie.

Dopasowany do gatunków zbóż

Zboża ozime przez cały okres wegetacji narażone są na porażenie przez wiele grzybów chorobotwórczych. Niebezpieczeństwo związane z ich wystąpieniem na blaszkach liściowych, źdźbłach i kłosach polega na zmniejszeniu powierzchni asymilacyjnej roślin, a tym samym mniejszej dostępności energii powstałej w wyniku procesów biochemicznych, niezbędnych do prawidłowego rozwoju roślin.

Jedną z ważnych chorób, która może występować we wszystkich gatunkach zbóż, jest mączniak prawdziwy zbóż i traw. Porażenie to powodowane jest przez grzyb Blumeria graminis, który jest pasożytem bezwzględnym i może się rozwijać tylko na żywych organach zbóż i traw. Jest to gatunek złożony, w obrębie którego wyróżnia się formy specjalne, przystosowane do porażania określonych gatunków żywicieli, oraz liczne rasy fizjologiczne, które mogą porażać tylko konkretne odmiany. Formy specjalne tworzą się m.in. na pszenicy, na której występuje B. graminis f. sp. tritici, na jęczmieniu – B. graminis f. sp. hordei, na życie B. graminis f. sp secalis, na owsie B. graminis f. sp. avenae. Ta specjalizacja powoduje, że sprawca mączniaka występujący na roślinach pszenicy nie może porażać np. jęczmienia czy żyta.

Prawidłowe rozpoznanie 

Pierwsze objawy choroby na rozwijających się liściach można obserwować już jesienią. Przed pojawieniem się charakterystycznego nalotu w miejscach jego wystąpienia widoczne są małe chlorotyczne plamki. Początkowe objawy sprawcy choroby mają postać małych białych plam o watowatej lub mączystej strukturze. Z czasem plamy mogą zajmować coraz większy obszar liści i pochew liściowych, również na źdźbłach i kłosach. Biały nalot grzybni w miarę upływu czasu szarzeje i staje się wojłokowaty, a na jego powierzchni zauważyć można owocniki grzyba w postaci czarnych punktów – kleistotecja. Objawy choroby mogą być we wczesnych fazach rozwojowych zbóż mylone z wystąpieniem pleśni śniegowej, a gdy watowaty nalot zostanie zmyty przez deszcz, nieprawidłowo interpretowane jako septorioza paskowana liści pszenicy. Również uszkodzenia liści po stosowaniu nawozów mogą być błędnie ocenione – jako wystąpienie mączniaka prawdziwego zbóż i traw.

Warunki dla rozwoju choroby

Grzyb zimuje w postaci grzybni na oziminach, samosiewach i trawach, które wiosną stanowią źródło infekcji. Sprawca mączniaka prawdziwego zbóż i traw infekuje rośliny w temperaturze 12-20°C oraz wysokiej wilgotności. Po infekcji wysoka wilgotność powietrza nie jest już konieczna, a długość okresu inkubacji zależy od temperatury, która może trwać ok. 4 dni w temperaturze 20°C, a w temperaturze 5°C nawet kilka tygodni. Grzyb produkuje dużą ilość zarodników konidialnych, które przenoszone przez wiatr mogą zakażać kolejne zdrowe rośliny. W warunkach suchej, słonecznej i ciepłej pogody wytworzenie kolejnego pokolenia zarodników może nastąpić nawet już 7 dni od infekcji. Gdy jest ciepło i sucho, grzyb szybko opanowuje powierzchnię liści, które w wyniku ograniczenia fotosyntezy oraz wzmożonej transpiracji żółkną, a następnie zasychają.

Zagrożenie dla plonu

Objawy porażenia na kłosie początkowo są widoczne na wewnętrznej stronie kłosków znajdujących się przy osadce, a następnie grzyb opanowuje całą powierzchnię kłosa. Silne porażenie w czasie tworzenia się ziarna wpływa na zmniejszenie liczby ziarniaków w kłosie oraz masy ziarna. Porażone rośliny mają zredukowany system korzeniowy. Gdy porażenie jest wczesne i silne, następuje też redukcja źdźbeł kłosonośnych. Straty w plonie powodowane przez sprawcę mączniaka prawdziwego mogą wynosić kilka procent, a lokalnie przy dużym nasileniu nawet 40 procent. 

Najbardziej narażone na porażenie przez B. graminis są pszenica i jęczmień. Na odmianach jęczmienia zawierających gen odporności na mączniaka prawdziwego, np. Mlo, obserwować można tzw. reakcję nadwrażliwości. Jest to pozytywna cecha, ponieważ obecność genu uniemożliwia infekcję przez grzyb. W wyniku obecności grzyba powstają charakterystyczne brunatne przebarwienia tkanek w miejscach ich zakażenia.

Agrotechniczne metody ochrony

Ochrona zbóż przed sprawcą mączniaka prawdziwego powinna mieć charakter kompleksowy. W związku z tym, że grzybnia grzyba zimuje na samosiewach i oziminach, a owocniki grzyba mogą przetrwać na resztkach pożniwnych od żniw do jesieni, ważne jest przyorywanie ścierniska oraz niszczenie samosiewów. Aby zmniejszyć ryzyko porażenia ozimin już jesienią, można opóźnić ich wysiew, co niestety, w latach o wczesnych zimach, wiąże się z pewnym ryzykiem. Występowaniu choroby w trakcie wegetacji, zwłaszcza organów asymilacyjnych nowych wysokoplennych odmian, może służyć zbyt wysokie nawożenie, zwłaszcza azotowe. W wyniku tego w dużej masie bujnych liści tworzy się tzw. mikroklimat sprzyjający rozwojowi choroby. Dlatego zalecane jest racjonalne nawożenie azotowe oraz siew w optymalnym terminie. Można też uprawiać tzw. mieszaniny zbóż tego samego gatunku, ponieważ stwierdza się redukcję porażenia przez sprawcę mączniaka prawdziwego w zasiewach międzyodmianowych zbóż. Wśród oferowanych na rynku odmian dostępnych jest wiele kreacji mniej podatnych na porażenie przez sprawcę mączniaka prawdziwego.

Walka chemiczna

Poza wspomnianymi powyżej metodami agrotechnicznymi w ochronie przed sprawcą mączniaka prawdziwego stosować należy chemiczne zwalczanie poprzez zaprawianie materiału siewnego oraz wykonywanie zabiegów opryskiwania w czasie wegetacji. W tym celu pomocne mogą być progi szkodliwości, po przekroczeniu których należy wykonać zabieg opryskiwania (tabela). Przed podjęciem decyzji o wyborze fungicydu warto pamiętać o warunkach atmosferycznych, w jakich będzie on zastosowany. Skuteczność substancji czynnych może być limitowana np. przez temperaturę otoczenia.

Najczęściej do walki ze sprawcą mączniaka prawdziwego zbóż i traw stosowane są fungicydy zawierające w swym składzie substancję czynną z grupy np. quinazolin: proquinazid, morfolin: fenpropidyna, pochodne kwasu difenylowego: metrafenon, fenyloacetamidów: cyflufenamid oraz s.cz. z grupy triazoli. Do ochrony wrażliwych odmian pszenicy przed mączniakiem prawdziwym zbóż i traw należy wykonać jeden lub dwa zabiegi opryskiwania fungicydami, które przeprowadza się najczęściej w fazie od strzelania w źdźbło do kłoszenia. Natomiast ochronę jęczmienia powinno się rozpocząć trochę wcześniej, tj. od końca fazy krzewienia do początku wzrostu źdźbła (BBCH 29-30). 

Orientacyjne progi ekonomicznej szkodliwości sprawcy mączniaka prawdziwego i terminy zabiegów 

Tekst: dr inż. Joanna Horoszkiewicz-Janka, dr inż. Jakub Danielewicz, IOR-PIB w Poznaniu

Zdjęcia: Katarzyna Szulc