Dobór odpowiedniej kreacji to jeden z kluczowych elementów powodzenia uprawy. Odmiana kukurydzy powinna być dopasowana do kierunku użytkowania. Na jakie cechy zwrócić uwagę przy uprawie na ziarno, kiszonkę i biogaz?

Uprawa kukurydzy podlega ścisłej rejonizacji, ponieważ w różnych częściach Polski panują odmienne warunki klimatyczno-glebowe. Z tego względu jednym z podstawowych kryteriów doboru odmiany, niezależnie od kierunku użytkowania, jest wczesność dojrzewania, którą określa liczba FAO:

• Do FAO 190 – odmiany bardzo wczesne,
• FAO 200-220 – odmiany wczesne,
• FAO 230-240 – odmiany średnio wczesne,
• FAO 250-290 – odmiany średnio późne.

Kukurydza na ziarno

Odmiana musi być dopasowana pod względem wczesności FAO do rejonu uprawy. Zbyt wczesny mieszaniec przyczyni się do niewykorzystania możliwości w plonie dla regionu, z kolei zbyt późny będzie generował dodatkowe koszty na dosuszanie ziarna. Różnice wilgotności ziaren w klasach: wczesnej, średnio późnej i późnej wynikają z tego, że kukurydza jest zbierana w trzech różnych terminach. Jeśli ziarno odmian późnych zbierze się w okresie wczesnym i odwrotnie, to średnio różnica w wilgotności ziarna wyniesie ok. 6%.

Wybrany mieszaniec powinien się odznaczać możliwie wysokim potencjałem plonowania. Należy zwracać uwagę na stabilność plonowania, która zapewnia wierność uzyskanego plonu w mniej lub bardziej sprzyjających warunkach w danym roku uprawy.

Typ ziarna dent

W uprawie na ziarno preferowane są mieszańce typu dent, które cechują się łatwym dosychaniem. Właściwość ta występuje dzięki charakterystycznemu zagłębieniu (rejestr) na szczycie ziarna. Skraca się przez to okres miedzy dojrzałością fizjologiczną (stadium czarnej plamki) a optymalnym terminem omłotu. Ziarno typu dent początkowo (do 30 proc. wilgotności) oddaje wodę wolniej niż typu flint, później jednak proces ten gwałtownie przyspiesza. W rezultacie ziarno typu dent oddaje więcej wody niż typu flint, w sprzyjających warunkach (w czasie długiej i suchej jesieni bez przymrozków) nawet do poziomu wilgotności 18–19 proc. Ziarno typu dent zawiera miękkie i przy tym mączyste bielmo.

Odmiany z ziarnem typu dent cechują się wolniejszym rozwojem początkowym. Mają wyższe wymagania termiczne i można je siać dopiero w momencie, gdy gleba na głębokości siewu ogrzeje się do 8–12°C. „Denty” przydatne są w regionach cieplejszych, na stanowiskach szybko nagrzewających się. Z kolei, gdy zależy nam na wczesnym siewie, wówczas warto, byśmy sięgnęli po odmiany o ziarnie typu flint, które są na ogół wcześniejsze i kiełkują w niższych temperaturach oraz tolerują wiosenne chłody. Jednak w tej grupie nie ma odmian późnych, o wyższym potencjale plonowania. 

Efekt stay green, czyli utrzymywania zieloności liści i łodyg w czasie dojrzewania, wpływa na lepszy rozwój roślin w całym okresie wegetacji (pobranie wody, nawozów) oraz ich zdrowotność (szczególnie przed zbiorem). W efekcie kukurydza wyżej plonuje. Wpływa też na dosychanie, ponieważ roślina może dłużej aktywnie oddawać wodę z ziaren, ale przy niekorzystnych warunkach pogodowych powodować również pewne opóźnienie w dojrzewaniu ziarna. Dlatego korzystne są odmiany, które mają odkryte wierzchołki kolb i luźne koszulki.

W przypadku tych kreacji powinniśmy brać pod uwagę odporność na choroby: fuzariozę łodyg i kolb, głownię guzowatą oraz drobną plamistość liści, także powinniśmy brać pod uwagę. Ponadto odporność na wyleganie: korzeniowe i fuzaryjne, powodowane przez grzyby wywołujące zgnilizny łodyg. Większą skłonność do wylegania fuzaryjnego wykazują na ogół odmiany wcześniejsze, zwłaszcza gdy ich zbiór się opóźnia. Niektóre odmiany są mniej chętnie atakowane przez omacnicę prosowiankę – najgroźniejszego szkodnika kukurydzy. Zbiór ułatwia wyrównana wysokość osadzenia kolb.

Przeznaczenie – kiszonka

Przy uprawie na kiszonkę FAO także ma znaczenia. Powinniśmy skupiać się raczej na odmianach średnio wczesnych i średnio późnych, które zapewniają wysoki plon zielonej masy i jednocześnie wysoki odsetek ziarna. Udział kolb w zakiszanej masie powinien przekraczać 50 proc., co daje wysoki plon skrobi i energii z ha. Dlatego z jednej strony zwracamy uwagę na to, żeby rośliny wybranych odmian były dorodne, wysokie, a z drugiej patrzymy także na kolby. Pamiętamy, że dobrą jakość kiszonki zapewnia wysoki udział ziarna w zakiszanej masie. Zwracamy uwagę na efekt stay green, który gwarantuje wyższy plon ziarna i kiszonkę o lepszej strawności, ponadto pozwala na pewną elastyczność w terminie zbioru kukurydzy. 

Wybrana odmiana powinna odznaczać się stabilnym plonem w latach oraz wysoką zdrowotnością, która wpływa na jakość kiszonki. Odporność na choroby przełoży się na zawartość niepożądanych mykotoksyn w ziarnie czy związków antyżywieniowych w zielonej masie. 

Ziarno typu flint

W uprawie na kiszonkę preferowany jest typ ziarna flint, ponieważ zawiera o 50 proc. więcej skrobi niż ziarno typu dent. Ziarno typu flint jest bardziej wypukłe, prawie okrągłe, o grubej warstwie bielma szklistego (ziarno kukurydzy szklistej) i dużej masie tysiąca ziaren. Twarda skrobia otacza tu skrobię miękką, przez co ogranicza jej trawienie w żwaczu, zmniejszając tym samym ryzyko wystąpienia kwasicy u krów. 

Ziarno typu flint trudniej dosycha niż dent, chociaż początkowo szybko oddaje wodę (w fazie do 30 proc. wilgotności). Później proces przebiega wolniej, w równym tempie (do ok. 23–25 proc.). Jeśli warunki pogodowe sprawią, że rozwój roślin będzie opóźniony, to będziemy musieli liczyć się z problemami przy dosychaniu ziarna. Z kolei w latach bardzo ciepłych odmiany typu flint z reguły wytwarzają mniejszą masę liści i słabiej zaziarnione kolby, w porównaniu do typu dent.

Odmiany o ziarnie typu flint cechują się odpornością na chłody wiosenne i szybkim rozwojem początkowym. Można je siać w niedogrzaną glebę (5-6°C), dlatego nadają się do wczesnych siewów, w chłodniejszych rejonach Polski, tj. w północnych i północno-wschodnich częściach kraju.

Kukurydza na biogaz

Pierwszym parametrem, na który zwracamy uwagę, powinno być dopasowanie do stanowiska, w którym rośliny będą mogły osiągnąć fazę dojrzałości pełnej, czyli o odpowiednim FAO. Dobieramy odmianę o wysokim plonie suchej masy roślin. Zwracamy uwagę na udział łodyg i liści, który ma decydujący wpływ na przydatność odmiany do produkcji biogazu. Więcej metanu uzyskamy bowiem z włókna surowego niż ze skrobi ziarna. Wysokim plonem wegetatywnym biomasy odznaczają się odmiany późniejsze (FAO 250-370), które osiągają lepsze wyniki pod względem plonu suchej masy. Odmiany późne dysponują większą liczbą dni do zbudowania odpowiednio dużej biomasy, ponieważ kolby i ziarno wytwarzają później niż odmiany wcześniejsze. Jednak różnice w plonie suchej masy będą widoczne wówczas, gdy zestawimy i porównamy skrajne formy wczesności, np. mieszańce najwcześniejsze (FAO 180) w zestawieniu z mieszańcami z pogranicza średnio późnych i późnych (FAO 290-350).

Jakie konkretnie odmiany, radzące sobie w szczególnie trudnych warunkach, polecamy? Sprawdzicie to w tym tekście na naszym blogu.

Katarzyna Szulc