Najważniejsze jesienne choroby zbóż
Zboża już od wschodów atakowane są przez szereg patogenów chorobotwórczych. Jesienne choroby zbóż potrafią zniweczyć powodzenie uprawy, dlatego ważna jest ich prawidłowa, wczesna identyfikacja i zwalczanie.
Wielkość strat w plonach powodowana przez choroby jest zróżnicowana. Zależy od typu patogena – jego zjadliwości, warunków pogodowych, które wpływają na nasilenie choroby. Nie bez znaczenia jest prawidłowe, wczesne rozpoznanie objawów chorobowych, następnie dobór odpowiednich fungicydów zwalczających.
Mączniak prawdziwy zbóż i traw – Blumeria graminis
Pierwsze objawy mączniaka prawdziwego zbóż i traw na zbożach ozimych można obserwować już jesienią na wszystkich gatunkach zbóż ozimych, zwłaszcza na jęczmieniu i pszenicy. Na liściach, pochwach liściowych, a w późniejszym czasie na zielonych źdźbłach pojawiają się skupienia białego nalotu składającego się z grzybni, trzonków konidialnych, zarodników konidialnych (oidiów) sprawcy choroby. Na starszym, zbitym nalocie powstają ciemnobrunatne owocniki stadium doskonałego w postaci kulistych tworów – są to otocznie zamknięte, wyglądające jak czarne punkty (klejstotecja). Silnie porażone liście oraz pochwy liściowe żółkną i przedwcześnie obumierają. Sprawca choroby do rozwoju nie potrzebuje wysokiej wilgotności, żeby mogły powstawać duże ilości zarodników konidialnych odpowiedzialnych za rozprzestrzenianie się choroby.
Przykłady s.cz. ograniczających rozwój grzyba:
- fenpropidyna, metrafenon, spiroksamina, proquinazid
Septorioza paskowana liści pszenicy – Zymoseptoria triticii
Początkowo jesienią i wczesną wiosną obserwuje się owalne szarozielone plamy, które szybko żółkną, a na ich powierzchni pojawiają się piknidia (owocniki grzyba). Plamy na liściach starszych ułożone są wzdłuż nerwów liści. W późniejszych fazach wzrostu plamy się wydłużają, ograniczone nerwami, między którymi rozwijają się piknidia (owocniki) w postaci czarnych punktów. Plamy w tym czasie mogą mieć kształt nieregularnych prostokątów, a przy silnym porażeniu blaszki liściowej nekroza może obejmować znaczną jej część. Wcześnie i silnie porażone liście mogą zamierać. Opady deszczu, wysoka wilgotność względna powietrza sprzyjają rozwojowi sprawcy choroby. Resztki pożniwne z grzybem to jedno z głównych źródeł choroby.
Przykłady s.cz. ograniczających rozwój grzyba:
- benzowindyflupyr, fluksapyroksad, mefentriflukonazol, fluopyram, biksafen, protiokonazol.
Rdza brunatna pszenicy – Puccinia recondita
Pierwsze objawy porażenia można obserwować już jesienią. Uredinia, wyglądające jak małe poduszeczki, czyli skupienia urediniospor (zarodników propagacyjnych), rozwijają się głównie na liściach pod skórką. Pojawienie się chlorotycznych plam często poprzedza pojawienie się uredinii, które początkowo są lekko wzniesione, poduszeczkowate, owalne lub prawie okrągłe, koloru jasnobrązowego. Wcześnie i silnie porażone przez rdzę brunatną liście mogą częściowo lub całkowicie zasychać. Optymalna temperatura do tworzenia zarodników to 15-18°C przy odpowiedniej wilgotności powietrza.
Przykłady s.cz. ograniczających rozwój grzyba:
- azoksystrobina, fluksapyroksad, mefentriflukonazol, piraklostrobina, tebukonazol.
Rdza żółta zbóż i traw – Puccinia striiformis
Objawy rdzy żółtej zbóż i traw na liściach są bardzo charakterystyczne, szczególnie dobrze widoczne w maju lub czerwcu – w czasie kłoszenia lub po wykłoszeniu pszenżyta i pszenicy. Uredinia powstają pod skórką i są ułożone liniowo, między nerwami. Mają kolor żółty, kształt wydłużony i są lekko wzniesione. Rzędy urediniów tworzą żółte paski o długości kilku mm. Na kłosach objawy choroby widoczne są w postaci bielenia pojedynczych plew, pojawiają się żółte i pomarańczowe, brunatne brodawki wewnątrz plew oraz na plewach i ościach. W brodawkach kryją się skupienia pomarańczowych zarodników. W rozwoju choroby duże znaczenie mają samosiewy zbóż, które są siedliskiem dla patogenów chorobotwórczych. Stare patotypy wywołujące rdzę żółtą zbóż i traw powodują porażenie w temperaturze 10-15°C. Pojawiły się też nowe, które zdolne są do porażania zbóż również w wysokich temperaturach (28°C) przy niskiej wilgotności.
Przykłady s.cz. ograniczających rozwój grzyba:
- tebukonazol, mefentriflukonazol, piraklostrobina, protiokonazol, tetrakonazol.
Fuzariozy liści
Pierwsze objawy fuzariozy liści mogą być widoczne już na rozkrzewionych zbożach jesienią. Początkowo są to zielonoszare, a następnie żółte plamy na blaszkach liściowych. W miarę rozwoju grzyba plamy te brunatnieją, co związane jest z zamieraniem porażonej części liścia, na której może być obecna grzybnia sprawcy. Zaschnięta plama czy część porażonego liścia może mieć barwę bladoróżową lub jasnopomarańczową. Zależy to od gatunku grzyba, który wywołał chorobę na liściach powodowaną przez grzyby rodzaju Fusarium. Uszkodzenia liści przez owady sprzyjają rozwojowi grzybów generujących chorobę.
Przykłady s.cz. ograniczających rozwój grzyba:
- tebukonazol, mefentriflukonazol, protiokonazol, tetrakonazol.
Plamistość siatkowa jęczmienia – Pyrenophora teres
Jest jedna z najważniejszych chorób jęczmienia. Początkowo na liściach pojawiają się drobne, brunatne plamki lub kreskowate nekrozy. W miarę rozwoju choroby można dostrzec, że składają się one z krzyżujących się kresek, a plamki się powiększają. Źródłem infekcji mogą być porażone ziarniaki (infekcja pierwotna), resztki pożniwne oraz samosiewy jęczmienia. Choroba najlepiej rozwija się w temperaturze 14-28°C. Infekcja w fazie krzewienia i strzelania w źdźbło zmniejsza powierzchnię asymilacyjną roślin.
Przykłady s.cz. ograniczających rozwój grzyba:
- biksafen, fluksapyroksad, izopirazam, protiokonazol, mefentriflukonazol.
Tekst i zdjęcia: dr Jakub Danielewicz, IOR-PIB Poznań
Zdjęcia: Jakub Danielewicz, Katarzyna Szulc