Fosfor i potas w zboża jare
Zboża jare wymagają zbilansowanego nawożenia przedsiewnego fosforem i potasem. Składniki pokarmowe mogą być stosowane w okresie jesiennym przed orką zimową, względnie na wiosnę przed zabiegami przygotowującymi glebę do siewu roślin.
Zastosowanie nawozów fosforowych i potasowych przed siewem roślin umożliwia ich wymieszanie z glebą, najczęściej na głębokość ok. 3-4 cm. Jednak ze względu na stosunkowo wolne przemieszczanie się tych składników nawozowych w głąb gleby niekiedy może dochodzić do ich deficytu w strefie korzeniowej roślin. Dlatego też w celu głębszego wprowadzenia fosforu i potasu zalecane jest stosowanie tych makroskładników w okresie jesiennym przed orką zimową. Stosowanie nawozów fosforowych i potasowych jesienią rekomendowane jest zwłaszcza na glebach ciężkich i średnich, o dobrze wykształconym kompleksie sorpcyjnym, który zatrzymuje dużą ilość wprowadzonych do gleby jonów, a tym samym ogranicza ich straty. Dodatkowo należy pamiętać o zasadzie, że im wcześniej siana jest roślina jara, tym bardziej uzasadniona jest aplikacja nawozów fosforowych i potasowych w czasie jesieni. Na glebach kompleksów pszennych o tej porze roku można stosować nawozy fosforowo-potasowe również z niewielkim udziałem azotu. Z kolei na glebach kompleksów żytnich zalecane jest użycie nawozów fosforowych i potasowych wiosną ze względu na możliwość strat składników pokarmowych w okresie jesienno-zimowym.
Rola fosforu i potasu oraz zapotrzebowanie na nie
Fosfor odgrywa zasadniczą rolę w początkowym okresie wzrostu zbóż – wpływa na lepszy rozwój systemu korzeniowego, zwiększając pobieranie wody i składników mineralnych. Rośliny dobrze zaopatrzone w fosfor szybciej i głębiej się korzenią, w efekcie czego w późniejszym okresie są bardziej odporne na niedobory wody glebowej. Dodatkowo fosfor wpływa na prawidłowy przebieg krzewienia. Zboża należą do roślin charakteryzujących się czasowym zapotrzebowaniem na fosfor. Już od fazy krzewienia następuje systematyczne zmniejszanie zawartości tego pierwiastka w organach wegetatywnych – liściach czy źdźbłach. Koncentracja fosforu w młodych liściach jest znacznie wyższa niż w korzeniach i źdźbłach. Po okresie kwitnienia następuje wyraźny spadek zawartości fosforu w organach wegetatywnych, przy jednoczesnym zwiększaniu jego zawartości w ziarnie. Dalej w fazie dojrzewania roślin dochodzi do transportu fosforu z organów wegetatywnych do ziarna. W konsekwencji tego ziarno zbóż akumuluje do 70% całkowitej puli fosforu pobranej podczas całego sezonu wegetacyjnego.
Zboża muszą mieć zapewniony potas przez cały okres wegetacji, jednak największe zapotrzebowanie na ten składnik pokarmowy przypada na fazę wzrostu wegetatywnego. Potas w roślinie bierze udział w regulacji gospodarki wodnej, wpływając na turgor komórek i wiązek przewodzących, oraz uczestniczy w procesie otwierania i zamykania aparatów szparkowych, zapobiegając nadmiernemu wyparowywaniu wody z roślin. Zwiększa odporność roślin na stresy biotyczne i abiotyczne, a wpływając na lepszy rozwój tkanek mechanicznych, poprawia wytrzymałość zbóż na wyleganie.
Dobór nawozu
W uprawie zbóż można stosować pojedyncze nawozy fosforowe i potasowe, jako źródła fosforu i potasu, lub też nawozy wieloskładnikowe o proporcji składników nawozowych dostosowanych do wymagań roślin zbożowych. Z nawozów fosforowych dobrze sprawdzają się superfosfaty proste (19% P2O5) lub wzbogacone (40% P2O5), a z potasowych sól potasowa niskoprocentowa (40% K2O) lub wysokoprocentowa (60% K2O). Przy stosowaniu nawozów potasowych w okresie jesiennym można dodawać sole nisko- i wysokoprocentowe, natomiast przy aplikacji potasu wiosną zalecane jest użycie nawozów wysokoprocentowych, gdyż nawozy niskoprocentowe, jak na przykład kainit, prowadzą do zasolenia gleby. Nawozy pojedyncze mogą być przed wysiewem mieszane. Jednak należy pamiętać, że można mieszać ze sobą nawozy o podobnym uziarnieniu, a mianowicie nawozy granulowane z granulowanymi i pyliste z pylistymi. W przeciwnym razie przy zmieszaniu nawozów granulowanych z pylistymi mogłoby dojść do rozwarstwienia tak przygotowanej mieszanki.
Dawka nawożenia fosforem i potasem
Pszenica jara charakteryzuje się średnią wrażliwością na niedobór potasu i fosforu. W uprawie tej rośliny przy zakładanym plonie 4 t ziarna z odpowiednią ilością słomy zalecane jest zastosowanie ok. 48 kg/ha P2O5 na glebach o średniej zasobności w fosfor oraz 90-108 kg/ha P2O5 na glebach ubogich w ten składnik pokarmowy. Z kolei w przypadku potasu na gleby o średniej zasobności należy użyć ok. 104 kg/ha K2O, zaś na gleby o niskiej zasobności w potas 135-155 kg/ha K2O. Natomiast w uprawie jęczmienia jarego na glebach o średniej zasobności w fosfor i potas przy plonie 4 t ziarna z odpowiednią ilością słomy zalecane jest wniesienie nawozów fosforowych i potasowych w dawkach odpowiadających pobraniu tych składników pokarmowych przez roślinę, a mianowicie w ilości 44 kg/ha P2O5 i 92 kg/ha K2O. W przypadku gleb o niskiej zasobności w składniki pokarmowe dawka fosforu powinna wynosić 85-105 kg/ha P2O5, a potasu – 130 kg/ha K2O.
Magnez też ważny
Poza fosforem i potasem ważnym składnikiem nawozowym stabilizującym plon zbóż jest magnez. Rośliny te, mimo że potrzebują niewielkich ilości magnezu, są szczególnie wrażliwe na niedobory tego składnika pokarmowego. Magnez można stosować w postaci nawozów magnezowych bądź też, w przypadku gleb kwaśnych, w formie nawozów wapniowo-magnezowych, które poza poprawą zasobności gleby w magnez optymalizują jej odczyn.
Tekst i zdjęcia: dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie