Tegoroczne żniwa są w wielu rejonach Polski ciężkie i trudne, co na niektórych plantacjach widoczne jest w postaci porastania zbóż. Paweł Talbierz wyjaśnia, jakie mogą być przyczyny tego problemu i w jaki sposób można temu procesowi przeciwdziałać.

W zależności od gatunku

Obserwacje wskazują, że podatność na porastanie zależy od gatunku. Zboża, które są bardziej narażone na porastanie to pszenżyto ozime oraz niektóre odmiany pszenicy ozimej. Mniej podatne na porastanie są gatunki oplewione, typu owies i jęczmień, ze względu na obecność plewy, która chroni ziarno. Czynniki, które wpływają na zwiększenie ryzyka porastania, to przede wszystkim budowa kłosa. Porastaniu sprzyjają kłosy bardziej zbite - tam, gdzie woda dostając się do kłosa ma mniejsze szanse na to, żeby odparować, czy też przewietrzyć się przez wiatr. Oczywiście warunki pogodowe również są istotne. Jeżeli panuje wysoka temperatura powietrza, obserwujemy wysoką wilgotność powietrza i opady deszczu, czyli takie warunki jak w tym roku, to problem porastania na odmianach podatnych będzie większy.

Co to jest porastanie?

Porastanie to proces fizjologiczny, który polega na aktywowaniu się enzymów alfa-amylazy, które rozkładają skrobię w ziarniakach i tym samym rozpoczynają proces kiełkowania. Proces ten najpierw jest utajony, czyli zachodzi w zarodku, a widoczny jest wówczas, gdy kiełek przebija się przez okrywę owocowo-nasienną. Na kłosie widać kiełek, który zaczyna kiełkować.

Porastanie zbóż. Fot. Katarzyna Szulc.

Wczesne odmiany bardziej podatne

Cechą, która wpływa na to, że niektóre odmiany są bardziej podatne na porastanie, jest na pewno wczesność odmiany, ponieważ musi ona spędzić więcej czasu na polu, w warunkach sprzyjających porastaniu. Bardzo ważnym parametrem, na który warto zwrócić uwagę, żeby zobaczyć, czy aktywność enzymów w ziarniaku już jest na tyle duża, że ziarno może porastać, chociażby w kontekście magazynowania, jest liczba opadania. Ten parametr pokazuje, czy istnieje zagrożenie porastaniem ziarna. Przyjmuje się, że w skupach interwencyjnych liczba opadania nie powinna być niższa, niż 220 sekund. Jeżeli jest niższa, to takie ziarno nie nadaje się do celów konsumpcyjnych, czyli na cele młynarskie, na browar, na kaszę itp. Jeżeli liczba opadania będzie niższa niż 220 sekund, oznacza to, że procesy biochemiczne, które zachodzą w ziarnie są na tyle intensywne, że proces kiełkowania za chwilę może przejść z fazy utajonej w fazę widoczną.

Cecha odmianowa

W ramach danych gatunków upraw są odmiany o większej i mniejszej podatności. Miejscem, gdzie można zweryfikować tę informację, jest lista opisowa odmian publikowana co roku przez COBORU. 

COBORU wskazuje i bada w skali 9-stopniowej, jaka jest cecha danej odmiany do porastania. Większość odmian, zarówno pszenicy, jak i pszenżyta, w tej skali jest oceniona między oceną 4 a 6. Odmiana oceniona na 6 jest mniej podatna na porastanie, niż odmiana z oceną 4.

Konstrukcja kłosa

Odmiany, które mają tendencję do zwieszania kłosów na dół są mniej podatne na porastanie niż te, które są zbite i sztywno stojące do góry. W odmianach z kłosami zwieszonymi w dół woda grawitacyjnie jest w stanie opuścić kłos, dzięki czemu nie zalega i tym samym nie powoduje przyspieszenia procesów biochemicznych, które mogą występować w ziarnie.

Nawożenie azotowe

Ostatnim parametrem, który wpływa na porastanie, jest nawożenie azotowe. Jeżeli jest ono zbyt wysokie to proces porastania może przebiegać szybciej, ponieważ aktywność alfa-amylazy i innych związków enzymów rozkładających skrobię jest większa.

Czy porośnięte ziarno nadaje się na paszę?

Mówi się o tym, że porośnięte ziarno nadaje się bardzo dobrze na pasze, ponieważ nie traci swoich wartości pokarmowych. Jednak zanim zostanie ono przeznaczone do żywienia trzody chlewnej należy sprawdzić, czy takie ziarno nie jest zanieczyszczone mykotoksynami, czyli związkami trującymi. Ten parametr warto mieć na uwadze i zawsze go sprawdzać.

Niezdatne do siewu

Uwaga! Ziarna pszenicy, czy pszenżyta porośnięte w kłosie oczywiście nie nadają się jako materiał siewny.

Suszenie porośniętego ziarna

Bardzo ważnym elementem podczas zbioru jest odpowiednie suszenie porośniętego ziarna. Jeżeli zbierane ziarno porośnięte ma około 17% wilgotności, to wtedy najlepiej schładzać je nocą i suszyć zimnym powietrzem, ponieważ ciepłe powietrze będzie tylko potęgowało efekt kiełkowania ziarna. Jeżeli wilgotność zbieranego ziarna jest jeszcze wyższa, w granicach 18-19% i więcej, wtedy należy zastosować suszenie ciepłym powietrzem do temperatury około 85-90° C i również schładzać ziarno nocą, tak by wyrównywać temperaturę i w jak najmniejszym stopniu jeszcze przyspieszać proces kiełkowania ziarna.

W jaki sposób przeciwdziałać porastaniu?

Trudno jest wykonywać jakiekolwiek zabiegi wyprzedzające, które mogłyby nas uchronić przed wystąpieniem zjawiska porastania zbóż, jednak na pewno warto pamiętać o kilku generalnych zasadach, które przedstawiam poniżej.

1. Racjonalne podchodzenie do nawożenia azotowego. 

2. Dobór odmian, które są najmniej obarczone problemem porastania.

3. Sklejanie. Zabieg sklejania wykonany około 2-3 tygodnie przed zbiorami powoduje wytworzenie filtru na kłosie, który ogranicza wnikanie wody opadowej do wnętrza kłosa, umożliwiając jednocześnie odparowanie z niego wody. 

Stosowanie się do powyższych wytycznych to chyba jedyny sposób, w jaki można przeciwdziałać procesowi porastania zbóż. 

Paweł Talbierz / AO 

Fot. Katarzyna Szulc