Czas na nawozy naturalne i organiczne
W prawidłowo prowadzonej technologii uprawy roślin ważne miejsce zajmują nawozy naturalne i organiczne. Ich korzystny wpływ na właściwości fizyczne gleby objawia się między innymi wzrostem porowatości i pojemności wodnej oraz poprawą struktury i stosunków powietrzno-wodnych.
Nawozy naturalne i organiczne oddziałują na zwiększenie pojemności sorpcyjnej gleb, a także wysycenia kompleksu sorpcyjnego kationami. W efekcie ich aplikacji następuje również zwiększenie zawartości próchnicy i udziału frakcji kwasów huminowych oraz makro- i mikroskładników. Kwasy huminowe, będące bardzo dobrym lepiszczem drobnych cząsteczek gleby, wpływają na tworzenie struktury gruzełkowatej. Gleby charakteryzujące się dobrą strukturą gruzełkowatą wykazują korzystne stosunki wodno-powietrzne, co wpływa na lepszy rozwój systemu korzeniowego, a w konsekwencji na efektywniejsze pobieranie wody i składników mineralnych przez rośliny.
W efekcie aplikacji nawozów naturalnych i organicznych poprawie ulegają właściwości biologiczne gleb. Dochodzi wówczas do rozwoju mikroorganizmów glebowych, powstawania koloidów organicznych oraz zwiększenia aktywności mikrobiologicznej, co wpływa na poprawę efektywności mikrobiologicznych procesów rozkładu substancji organicznej. Nawozy naturalne i organiczne są również źródłem naturalnych biostymulatorów, a także dostarczają pożywki dla mikroorganizmów glebowych. Ich działanie związane jest także z ograniczeniem aktywności patogenów glebowych.
Obornik cennym źródłem składników pokarmowych
Cenne źródło składników pokarmowych stanowi obornik, który powinien być stosowany pod rośliny o długim okresie wegetacji (ziemniaki, buraki, rzepak, kukurydza na silos). Nawóz ten może być aplikowany w okresie jesiennym i wiosennym, w zależności od uprawianej rośliny, kategorii agronomicznej gleby, ukształtowania terenu czy warunków klimatycznych. W okresie jesiennym obornik zalecany jest do stosowania na glebach ciężkich i średnich, z kolei w okresie wiosennym – na glebach lekkich i bardzo lekkich, szczególnie na terenach o dużej ilości opadów atmosferycznych oraz na polach usytuowanych na dużych skłonach. W przypadku jesiennego stosowania obornika na tych obszarach mogłoby dojść do znacznych strat azotu i potasu wynikających z szybkiego rozkładu obornika.
Obornik zawiera średnio 0,5% azotu, 0,13% fosforu i 0,6% potasu, 0,36% wapnia oraz 0,12% magnezu. Stanowi również źródło mikroelementów, zawierając średnio w kilogramie 4,8 mg boru, 5,2 mg miedzi, 62,0 mg manganu, 0,45 mg molibdenu i 36,0 mg cynku. W przypadku obornika jego korzystne oddziaływanie na właściwości gleby widoczne jest przez okres kilku lat, przy czym w okresie 3 lat rośliny mogą wykorzystać około 50% azotu wniesionego z obornikiem. W pierwszym roku od zastosowania wykorzystanie azotu wynosi około 30%, w drugim – 12%, a w trzecim – 8%. Z kolei wykorzystanie fosforu i potasu z obornika w pierwszym roku po zastosowaniu wynosi odpowiednio 20 i 60%.
Gnojowica i gnojówka w nawożeniu roślin
Gnojowica stanowi źródło średnio od 0,35 do 0,91% azotu, 0,06 do 0,29% fosforu oraz 0,12 do 0,74% potasu. Nieco wyższe średnie zawartości azotu i potasu stwierdza się w gnojowicy bydlęcej, zaś fosforu w gnojowicy pochodzącej od trzody chlewnej. Nawóz ten oprócz makroskładników zawiera również mikroskładniki, takie jak mangan, cynk, bor, miedź i molibden. Należy pamiętać, że wykorzystanie fosforu i potasu z gnojowicy jest zbliżone do wykorzystania tych makroskładników z nawozów mineralnych. Nawozowe działanie gnojowicy jest dużo szybsze niż działanie obornika, gdyż większość substancji nawozowych znajduje się w formie mineralnej. Gnojowicę można stosować w ciągu całego roku, z wyłączeniem okresów, gdy pola są zasiane. Nie zaleca się stosowania tego nawozu w terminach, które znacznie wyprzedzają siew lub sadzenie roślin. Prowadzi to bowiem do znacznych strat azotu, w efekcie wymywania w głębsze warstwy gleby, a w przypadku gleb lekkich również do strat potasu.
Składniki pokarmowe dla roślin można także wnosić w postaci gnojówki, z którą wprowadza się do gleby średnio 4 kg azotu na tonę nawozu oraz 0,7 kg fosforu i 6 kg potasu. Nawóz ten zawiera średnio 0,03% wapnia i 0,08% siarki, a także niewielkie ilości magnezu i mikroelementów. Przyjmuje się, że przyswajalność przez rośliny azotu i potasu zawartego w gnojówce jest wysoka i porównywalna do przyswajalności tych makroskładników z siarczanu amonu i soli potasowej. Gnojówkę można stosować przedsiewnie i pogłównie pod rośliny w uprawie polowej, jak również na użytki zielone. Przy pogłównej aplikacji nawozu zalecane jest jego rozcieńczenie wodą w stosunku 1:0,5-1.
Słoma jako nawóz
Alternatywą dla nawozów naturalnych, a w szczególności dla obornika, może być słoma, którą można stosować na wszystkie rodzaje gleb i w uprawie wszystkich roślin. Zawartość składników pokarmowych w słomie, a tym samym jej wartość nawozowa zależy w dużym stopniu od jej pochodzenia. Słoma w porównaniu do obornika zawiera wyższe zawartości azotu i potasu oraz porównywalne zawartości fosforu. W przypadku wapnia zdecydowanie wyższe zawartości tego makroskładnika w porównaniu do obornika stwierdza się w słomie rzepaczanej, zaś nieco niższe w słomie zbóż. Obornik charakteryzuje się podobną zawartością magnezu jak słoma rzepaku i wyższą zawartością tego makroskładnika w porównaniu do słomy pszenicy i żyta.
Słoma rzepaku w porównaniu do słomy zbóż zawiera wyższe zawartości makroelementów. W suchej masie tej słomy zawarte jest 0,72% azotu, 0,13% fosforu, 1,76% potasu, 1,56% wapnia i 0,13% magnezu. Stanowi ona również źródło mikroelementów, zawierając w kilogramie 17,1 mg boru, 2,79 mg miedzi, 25,1 mg manganu, 0,31 mg molibdenu i 13,2 mg cynku. Słoma pszenicy ozimej w suchej masie zawiera 0,64% azotu, 0,10% fosforu, 1,05% potasu, 0,27% wapnia i 0,09% magnezu. Zawartości mikroelementów w kilogramie słomy pszenicy wynoszą średnio: 3,0 mg boru, 3,5 mg miedzi, 39,7 mg manganu, 0,35 mg molibdenu i 22,1 mg cynku. Z kolei słoma żyta zawiera 0,58% azotu, 0,11% fosforu, 1,00% potasu, 0,23% wapnia i 0,08% magnezu, przy zawartości mikroelementów (w kilogramie słomy) kształtującej się średnio na poziomie: 2,65 mg boru, 3,0 mg miedzi, 51,4 mg manganu, 0,33 mg molibdenu i 28,5 mg cynku.
W praktyce rolniczej często stosowana jest słoma łącznie z gnojowicą. W porównaniu do wykorzystania obornika, ze słomą i gnojowicą do gleby wprowadzana jest większa ilość substancji organicznej. Należy przy tym podkreślić, że dodatkowo straty składników pokarmowych w trakcie przechowywania gnojowicy są niewielkie, w porównaniu do strat, jakie występują przy przechowywaniu obornika. Straty węgla organicznego w trakcie przechowywania obornika szacowane są od 30 do 40%.
Tekst i zdjęcia: dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. UPL