Biologiczna i chemiczna ochrona kukurydzy

Omacnica prosowianka to jeden z nielicznych szkodników, który na plantacjach kukurydzy uszkadza od ułamka do 100 procent roślin, ale zwykle opanowuje 30-60 procent z nich. Kluczowe jest to, w jaki sposób je uszkadza, dlatego zachodzi konieczność ochrony przed tym szkodnikiem.

Najgroźniejsze dla plantatorów jest bezpośrednie wyjadanie ziarna z kolb i ich podgryzanie u nasady, skutkujące obrywaniem się tych organów, a także żerowanie w łodygach prowadzące do wyłamywania się roślin, zwłaszcza poniżej kolby. Utrudnia to bądź uniemożliwia zbiór kolb leżących glebie, które w dodatku mogą pleśnieć lub być objadane przez gryzonie i ślimaki. Szkodliwość gatunku jest wyższa dla kukurydzy ziarnowej, która dłużej pozostaje na polu. Omacnica z uwagi na rozłożone w czasie naloty motyli, w tym gąsienice, na różnym etapie rozwoju żeruje od czerwca do października/listopada. 

Owad ten nie na darmo jest określany numerem jeden wśród szkodników kukurydzy. Może być odpowiedzialny za ekstremalne zagrożenie skutkujące spadkiem plonu o ponad 50 proc. Tak może się stać, gdy nastąpi splot kilku czynników sprzyjających szkodliwości, czyli: pogoda pomagająca w zimowaniu, lotom motyli, wylęgom i żerowaniu gąsienic, podatna na żerowanie odmiana, brak ochrony roślin, a zwłaszcza duża liczebność gąsienic. Można niekiedy zobaczyć plantacje po żerowaniu omacnicy, które przypominają przejście trąby powietrznej – większość roślin jest wyłamana. Wiatr zresztą może potęgować szkodliwość omacnicy, wyłamując nadgryzione tkanki łodyg. 

Można się spotkać z bardzo wysoką szkodliwością gatunku, i zwykle zdarza się to co roku na lokalnych uprawach. Najczęściej jednak spadek plonu ziarna jest niższy. Badania IOR wskazują, że owad jest w stanie na odmianie podatnej odebrać rolnikowi powyżej 2 ton ziarna z hektara. Do tego dochodzi kwestia strat jakościowych, tak w uprawie na kiszonkę, jak i na ziarno, w tym ryzyko obecności w plonie mykotoksyn wydzielanych przez grzyby z rodzaju Fusarium.

Walka biologiczna 

W zależności od podgatunku kukurydzy do zwalczania biologicznego używa się pasożyta jaj omacnicy zwanego kruszynkiem (to makroorganizm niewymagający rejestracji jako biopreparat), ale na kukurydzy cukrowej i uprawianej na popcorn jest możliwość stosowania też zarejestrowanych biopreparatów z bakterią Bacillus thuringiensis ssp. kurstaki. Należy pamiętać, że na rynku są jeszcze środki mogące zawierać mikroorganizmy pozyskane ze środowiska, w tym różne wyciągi roślinne, ale nie są one w rozumieniu prawa środkami ochrony roślin, w tym biopreparatami. Nie podlegają procesowi rejestracji. Często określa się je mianem preparatów higienizacyjnych, wspomagających bądź biologicznych. Ich stosowanie jest dozwolone, ale na własną rękę. Za skuteczność odpowiadają ich producenci. 

Do zwalczania omacnicy wykorzystuje się biopreparaty zawierające głównie larwy i poczwarki kruszynka gatunku Trichogramma brassicae lub mieszaninę tego gatunku z T. evenescens, które mają postać albo kartoników do zawieszania na liściach, kulek aplikowanych na glebę, albo sypką do zastosowania agrolotniczego. W tabeli zaprezentowano wykaz dostępnych na rynku biopreparatów zawierających kruszynka.

Termin biologicznego zwalczania

 Biologiczną walkę z omacnicą prosowianką rozpoczyna się z chwilą wykrycia nalotu pierwszych motyli omacnicy prosowianki, co dzieje się zwykle w czerwcu, za pomocą monitoringu. Można skorzystać z usługi kompleksowej – wtedy dystrybutor kruszynka (nie ma produkcji w Polsce) sam monitoruje omacnicę, określa termin aplikacji, przeprowadza ją i na końcu ocenia skuteczność oraz wydaje raport. W zależności od zaleceń producenta wykonuje się 1 lub 2 introdukcje kruszynka, a w kukurydzy cukrowej czasami 4 (jest bardziej podatna na szkodnika, poza tym sieje się ją w różnych terminach). 

Pierwszą introdukcję należy rozpocząć natychmiast po pojawieniu się pierwszych jaj szkodnika na roślinach, co przypada w drugiej oraz trzeciej dekadzie czerwca na południu kraju i częściowo w pasie środkowym lub pod koniec czerwca i w pierwszych dniach lipca w rejonach środkowych i północnych. Drugą introdukcję przeprowadza się 7-10 dni później, a w kukurydzy cukrowej kolejne po 7-10 dniach, wg informacji producenta biopreparatu. Gdy do monitorowania omacnicy prosowianki stosuje się pułapki świetlne i feromonowe, to pierwsze wyłożenie biopreparatu wykonuje się zwykle po 5-10 dniach od stwierdzenia pierwszego motyla w pułapce, co zwykle przypada w drugiej połowie czerwca lub pierwszych dniach lipca. Druga introdukcja wykonywana jest po 7-10 dniach od pierwszej. Trzeba pamiętać, że kruszynka produkuje się pod konkretne zamówienia i nie da się go magazynować. 

Tab. 1. Biopreparaty z kruszynkiem do zwalczania jaj omacnicy prosowianki dostępne w Polsce (niewymagające rejestracji) w 2022 roku

Źródło: Opracowanie własne na bazie informacji handlowych

 W kukurydzy cukrowej przeciwko gąsienicom omacnicy można użyć wspomniane już biopreparaty zawierające bakterię B. thuringiensis ssp. kurstaki. Tu jednak uwaga – w etykietach biopreparatów można się spotkać z dwoma zapisami. Jeden wskazuje od razu na rejestrację do zwalczania gąsienic omacnicy prosowianki (Lepinox Plus w dawce 1 kg/ha), ale są i takie środki, które nie posiadają wymienionej nazwy gatunkowej szkodnika, lecz ogólnikowy zapis – gąsienice uszkadzające liście (BioBit i DiPel DF w dawkach 0,5-1 kg/ha). Ponieważ omacnica może uszkadzać liście, dlatego zgodnie z prawem można takie preparaty przeciwko niej stosować. Takie biopreparaty w odróżnieniu od kruszynka stosuje się w tych samych terminach co chemiczne insektycydy, gdyż są skierowane do zwalczania młodych gąsienic omacnicy, jakie się wylęgają, dlatego też terminy użycia tych bioinsektycydów przypadają zwykle w lipcu, w czasie licznego i masowego wylęgu. Na kukurydzy cukrowej zwykle wykonuje się do 3 opryskiwań roślin w oparciu o monitoring szkodnika.

Ochrona chemiczna

 W gospodarstwach mających odpowiednie opryskiwacze wykonuje się także zabiegi ochrony chemicznej przeciwko młodym gąsienicom. Przypadają one w lipcu, jak wspomniano, ale dokładny termin opryskiwania określa monitoring. Bazując na doświadczeniu, można wskazać, że większość zabiegów przypada w połowie lipca, ale w czasami jest to koniec pierwszej dekady tego miesiąca lub trzecia dekada. Patrząc na fazy rozwojowe kukurydzy, najczęściej moment zwalczania przypada w czasie wyrzucania wiech do kwitnienia rośliny. Poszczególne insektycydy mogą mieć w etykietach krótszy bądź dłuższy okres stosowania, zatem należy je dokładnie czytać. W uprawach kukurydzy zwyczajnej (koński ząb i szklistej) zaleca się wykonanie 1-2 zabiegów ochronnych, w zależności od zagrożenia ze strony szkodnika. 

Próg ekonomicznej szkodliwości określany jest na 6-8 złóż jaj na 100 roślinach bądź uszkodzeniu przez owada w roku wcześniejszym co najmniej 15 proc. roślin w uprawie na ziarno lub 30-40 proc. w uprawie na kiszonkę i CCM.

Insektycydy na omacnicę prosowiankę

W 2022 roku zarejestrowane insektycydy w kukurydzy do zwalczania gąsienic omacnicy bazują na czterech s.cz: lambda-cyhalotrynie, chlorantraniliprolu, tebufenozydzie i po raz ostatni na indoksakarbie, który znika z rynku jesienią tego roku (substancja wykreślona przez KE). W zależności od preparatu działanie środka jest powierzchniowe bądź wgłębne na roślinie, a na samego szkodnika może działać albo kontaktowo i żołądkowo, albo tylko żołądkowo. 

Tab. 2. Insektycydy zarejestrowane do zwalczania gąsienic omacnicy prosowianki w 2022 roku

Źródło: Rejestr Środków Ochrony Roślin MRiRW (20.05.2022)

Tekst i zdjęcia: dr hab. inż. Paweł K. Bereś, prof. IOR-PIB TSD Rzeszów