Prawidłowe zaopatrzenie roślin w składniki pokarmowe zależy nie tylko od ich zawartości w glebie, ale też od wzajemnego stosunku. W przypadku dużych dysproporcji dochodzi do wzajemnych, na ogół niekorzystnych zależności pomiędzy nimi o charakterze antagonistycznym lub synergistycznym. Stąd kolejny temat nawożeniowy na e-pole.pl: antagonizm składników pokarmowych. Zjawiska te mogą wywierać duży wpływ na pobieranie składników, a w konsekwencji na plony i jakość roślin uprawnych.
Antagonizm i synergizm
Antagonizm, częściej spotykany w praktyce, wyraża się w unieruchamianiu i utrudnianiu pobierania jednego składnika przez inny, podczas gdy synergizm określa się jako zwiększenie możliwości pobrania określonego składnika pokarmowego przez drugi i w efekcie jego większą przyswajalność i zawartość w roślinie. Wyróżnia się antagonizm dwu- lub jednostronny, a przy tym silny lub słaby.
Poniżej typowe przykłady wzajemnej zależności antagonistycznej i synergistycznej pomiędzy pierwiastkami:
Antagonizm silny
Potas Magnez
Potas Sód
Fosfor -> Cynk
Fosfor -> Żelazo
Wapń -> Magnez
Wapń -> Cynk
Wapń -> Mangan
Wapń -> Bor
Wapń -> Żelazo
Siarka -> Molibden [/su_tab] [su_tab title="Antagonizm słaby"] Wapń Fosfor
Fosfor -> Potas
Fosfor -> Miedź
Wapń -> Potas
Potas -> Bor
Azot (NH4+) -> Potas
Azot -> Bor
Mangan -> Żelazo
Miedź -> Żelazo
Miedź -> Mangan
Cynk -> Żelazo
Synergizm
Fosfor Magnez
Potas Azot (NO3-)
Magnez Azot (NO3-)
Potas Mangan
Potas Żelazo
Obydwa zjawiska są dość skomplikowane i nie w pełni wyjaśnione, gdyż w glebie i roślinie zachodzi cały szereg wzajemnie powiązanych ze sobą procesów chemicznych, fizykochemicznych i biologicznych. Komplikują się one dodatkowo w warunkach zmiennego przebiegu pogody (głównie temperatury i wilgotności), odczynu gleby, zawartości w niej substancji organicznej oraz udziału kompleksu sorpcyjnego.
- Przy niskich, jesiennych i wiosennych temperaturach (poniżej 12°C) utrudnione jest pobieranie z gleby fosforu, magnezu i boru. Wskazana może być wówczas dolistna aplikacja tych składników.
- Z reguły składniki mineralne pobierane są gorzej z gleb przesuszonych, zwłaszcza fosfor i potas.
- Z kolei w okresach suchych i gorących słabo przyswajany z gleby jest bor, żelazo i molibden. Stąd nawozy doglebowe powinny być wnoszone głębiej (przeciętnie w 10–20-centymetrową warstwę gleby), a więc w zasięgu systemu korzeniowego, a zwłaszcza strefy włośnikowej korzeni, gdzie znajdują się też większe zasoby wody, ułatwiające pobieranie składników. O nawożeniu wgłębnym pisaliśmy tutaj: "Nawożenie wgłębne – wprowadzenie"
- Również nadmiar deszczu i związana z tym często chłodna pogoda utrudniają pobieranie składników i powodują ich niedobory w roślinach.
Odczyn gleby a przyswajalność składników
Zasadniczy wpływ na przyswajalność większości składników pokarmowych z gleby wywiera jej odczyn. W warunkach kwaśnego odczynu na ogół dobrze pobierane są mikroelementy (wyjątkiem jest molibden) oraz saletrzana forma azotu (NO3), zawarta w 50% w saletrze amonowej, salmagu i saletrzaku oraz w 100% w saletrze wapniowej, potasowej i magnezowej. Niemniej w bardzo kwaśnych glebach (pH poniżej 5), również niektóre mikroelementy (bor, miedź, cynk) przechodzą w formy trudniej dostępne dla roślin.