Wapnowanie gleb
Wapnowanie należy traktować jako zabieg dla rotacji zmianowania, a nie jako nawożenie pod poszczególne gatunki roślin. Najkorzystniejszym terminem do przeprowadzenia zabiegu wapnowania na gruntach ornych jest okres od żniw do późnej jesieni.
Szacuje się, że na około 25 proc. powierzchni gleb uprawnych świata produkcję rolniczą ograniczają czynniki chemiczne, w tym głównie zakwaszenie. W warunkach Polski przy aktualnej strukturze zasiewów, po uregulowaniu odczynu gleb, plony roślin uprawnych mogłyby wzrosnąć o 12-15 proc. w odniesieniu do obecnie uzyskiwanych. Na glebach lżejszych zwyżki plonów pod wpływem wapnowania są znacznie większe niż na glebach ciężkich.
Roślinami silnie reagującymi na wapnowanie (zwyżką plonów na poziomie 25 proc.) są: kukurydza, burak cukrowy, groch siewny, lucerna i koniczyna. Do roślin, które reagują na wapnowanie około 15-proc. zwyżką plonów, należą: pszenica, jęczmień, rzepak, bobik, łubin biały i łubin wąskolistny. Natomiast 7-proc. zwyżka plonów w efekcie wapnowania ma miejsce w uprawie żyta, owsa, ziemniaka, lnu, łubinu żółtego czy seradeli.
Celem wapnowania jest poprawa właściwości fizycznych, chemicznych i biologicznych gleby. Wapnowanie należy traktować jako zabieg dla rotacji zmianowania, a nie jako nawożenie pod poszczególne gatunki roślin. Do pierwszego wapnowania powinno podejść się jak do wapnowania melioracyjnego, przy stosunkowo dużych dawkach wapna i znacznych zmianach właściwości chemicznych gleby (zmiana odczynu o co najmniej jednostkę pH). Przy kolejnym wapnowaniu, przy wyższym wyjściowym pH, należy stosować niższe dawki wapna. Celem takiego wapnowania zachowawczego jest niedopuszczenie do ponownego obniżenia pH gleby.
Termin wapnowania
Najkorzystniejszym terminem do przeprowadzenia zabiegu wapnowania na gruntach ornych jest okres od żniw do późnej jesieni. Wapno zastosowane na ściernisko w czasie podorywki dostaje się do środka warstwy ornej, a zabiegi, które są prowadzone w walce z chwastami, w dość krótkim czasie przyczyniają się do starannego wymieszania wapna z glebą. Wapno można również zastosować po zbiorze roślin okopowych, a następnie przykryć je glebą za pomocą orki zimowej. W okresie jesiennym zalecane jest także wapnowanie użytków zielonych.
Ustalając termin wapnowania, należy również uwzględniać ewentualną reakcję nawozów wapniowych z innymi nawozami stosowanymi w uprawie roślin, która może się przyczynić do strat składników nawozowych. Dlatego unika się aplikacji mocznika i nawozów azotowych amonowych, także superfosfatów, bądź też nawozów wieloskładnikowych, które zawierają fosforan amonu bezpośrednio przed zabiegiem wapnowania, ewentualnie po przeprowadzeniu tego zabiegu. Również nie zaleca się stosowania nawozów wapniowych po wcześniejszym wniesieniu obornika i gnojówki. Wszystkie rodzaje wapna można z kolei mieszać w małych ilościach przed zastosowaniem z saletrą sodową, wapniową i solami potasowymi.
Stosowanie wapna zależy przede wszystkim od jego dawki. Duże ilości wapna powinno się stosować jak najwcześniej przed uprawą roślin i dokładnie mieszać z glebą. Nie należy wysiewać wapna na glebę bardzo wilgotną oraz podczas deszczowej pogody. Przy stosowaniu większych ilości wapna należy zastosować na glebach silnie kwaśnych 3/4 dawki jesienią pod orkę, a 1/4 dawki wczesną wiosną po zimowej orce, przed bronowaniem i kultywatorowaniem. Małe ilości wapna można zastosować tuż przed siewem roślin.
Wapnowanie w płodozmianie, pod przedplon
Zasadnicze znaczenie odgrywa wapnowanie w płodozmianie, ponieważ umożliwia przygotowanie odpowiedniego odczynu gleby pod rośliny, co poprawia efektywność wykorzystania składników pokarmowych z nawozów mineralnych. Przy ustalaniu terminu zastosowania wapnowania w płodozmianie trzeba wziąć pod uwagę wymagania roślin w stosunku do odczynu gleby oraz czas przyorywania. Wapnowanie należy uwzględnić w płodozmianie wieloletnich roślin bobowatych, a mianowicie lucerny i koniczyny. Zaleca się zastosować wapnowanie pod roślinę ochronną, a także uzupełnić dodatkowym zabiegiem wapnowania lucernę w drugim roku jej użytkowania.
Należy pamiętać, że skuteczność wapnowania jest największa w drugim, a nawet trzecim roku po jego zastosowaniu. W przypadku zmianowania z roślinami wrażliwymi i bardzo wrażliwymi na kwaśny odczyn wapnowanie można stosować praktycznie pod każdą roślinę. Najlepiej jest wykonywać zabieg wapnowania pod przedplony roślin najbardziej wrażliwych – na przykład lucerny czy buraka cukrowego.
Wapnowanie gleb. Rodzaj wapna i dawka
W przypadku rzepaku uprawianego na glebach kwaśnych niezbędne jest przeprowadzenie zabiegu wapnowania pod przedplon rzepaku. Na gleby średnie i ciężkie zalecane jest wapno tlenkowe, z kolei na gleby lekkie 2/3 zalecanej dawki należy zastosować w formie tlenkowej, a pozostałą część uzupełnić nawozami wolniej działającymi. W sytuacji, gdy zabieg wapnowania nie został wykonany pod przedplon, nawóz wapniowy zaleca się aplikować bezpośrednio po zbiorze przedplonu na ściernisko. Ważne jest dobre wymieszanie nawozu z glebą do głębokości co najmniej 15-20 cm.
Należy zadbać o to, aby czas pomiędzy wapnowaniem a terminem siewu rzepaku był jak najdłuższy, a stosowane dawki nawozów tlenkowych były mniejsze o 1/3 od zalecanych na ten rodzaj gleby. Ma to między innymi chronić wschody oraz początkowy rozwój roślin. Po wykonaniu wapnowania nawozy należy dokładnie wymieszać z glebą i wykonać orkę siewną, a następnie zastosować nawożenie roślin. W przypadku zaobserwowania w okresie wiosennym niekorzystnych objawów wynikających ze zbyt niskiego pH można aplikować niskie dawki nawozów wapniowych, w granicach od 0,5 do 1 t/ha w postaci wapna węglanowego.
Nie powinno się stosować wysokich dawek wapna pod rośliny, które preferują odczyn lekko kwaśny i kwaśny, jak na przykład łubin żółty, seradela czy ziemniak. Wapnowania nie należy również stosować bezpośrednio pod len, aby nie doprowadzić do obniżenia jakości włókna. Z kolei zabieg ten może być bezpośrednio stosowany pod żyto.
Tekst i zdjęcia: dr hab. Marzena S. Brodowska, prof. UPL