Międzyplon – gatunki i terminy siewu

Uprawa międzyplonów zapobiega niekontrolowanemu przemieszczaniu się azotanów, działa fitosanitarnie na glebę i w pewnym stopniu rekompensuje negatywne skutki wysokiego udziału zbóż w strukturze zasiewów. Jest też odpowiedzią na unijny wymóg wydłużenia płodozmianu. 

Rośliny uprawiane w międzyplony spełniają różne funkcje w gospodarstwach. Wykorzystywane są do poprawienia bilansu paszowego, jako zielony nawóz, służą odbudowie próchnicy i żyzności gleby. W ramach unijnego wymogu zazielenienia mogą stanowić element proekologiczny (EFA), ponieważ mają zasadnicze znaczenie dla zagwarantowania skutecznego związania pozostałości azotanu i okrycia gleby w okresie, gdy jest ona wolna od uprawy głównej. 

Międzyplon może być jedno- lub wielogatunkowy. Dlatego przed siewem należy określić cel uprawy, czy będzie stanowić komponent paszowy, ma być możliwie tania, czy realizować jedynie EFA, i czy rośliny będą przeznaczone na zielony nawóz. Ponadto decydujący wpływ na dobór roślin do siewu w międzyplonie ma termin zbioru uprawy schodzącej z pola. Szansę powodzenia międzyplonu zwiększa wysiew od razu kilku gatunków. Gdy warunki agrometeorologiczne w trakcie wegetacji okażą się niekorzystne dla jednego z komponentów, inne wysiane sobie poradzą, stąd m.in. popularność mieszanek. Ustalając skład mieszanki, należy tak dobrać komponenty, by cechowały się zbliżonymi wymaganiami glebowymi i długością wegetacji gatunków.

Dobór gatunków w międzyplonie

Rośliny na międzyplon i ich optymalny termin siewu:

- do końca lipca: łubin żółty, słonecznik, bobik;

- do 5 sierpnia: kapusta pastewna, rzepak ozimy, rzepak jary, groch siewny, łubin wąskolistny, seradela, wyka jara;

- do 15 sierpnia: rzodkiew pastewna, rzodkiew oleista, facelia, gorczyca.

Skład gatunkowy mieszanek dobierać można dowolnie, kombinacje są niemalże nieograniczone. Przy ich komponowaniu uwzględnić trzeba roślinę, która zostanie wysiana w plonie głównym. W przypadku, gdy jest to gatunek zboża ozimego, to w międzyplonie nie sieje się zbóż jarych, ponieważ prowadzi to do rozszerzenia chorób grzybowych, zwłaszcza podstawy źdźbła.

Trzeba brać pod uwagę rodzaj gleb. Pod tym względem większych wymagań nie ma gorczyca biała i facelia. Na glebach lekkich sprawdza się: łubin żółty, facelia, seradela. Na cięższych: groch siewny pastewny, rzodkiew oleista, słonecznik, gorczyca biała, łubin wąskolistny i mieszanki z trawami: życica trwała, kupkówka pospolita. Na glebach żyznych: rzepak, rzepik ozimy, bobik, wyka jadalna. Nie bez znaczenia są warunki pogodowe w danym roku uprawy i w przypadku, gdy na obszarze przeznaczonym pod zasiew występuje susza, lepiej zrezygnować z gatunków strączkowych (także jako komponentu mieszanki), chyba że przewidywane są opady deszczu. W bardziej suchych warunkach lepiej radzą sobie facelia, seradela czy słonecznik.

Międzyplon ścierniskowy

W przypadku siewu międzyplonu ścierniskowego jako element proekologiczny (EFA) do mieszanki dobrać trzeba przynajmniej dwa komponenty i nie mogą to być wyłącznie gatunki zbożowe. Wybrać należy z grupy zbóż, oleistych, pastewnych, bobowatych drobnonasiennych, bobowatych grubonasiennych, miododajnych. Taki międzyplon trzeba wysiać we właściwym terminie i musi on pozostać na polu przez określony czas. Istnieją dwie możliwości realizacji tego wymogu. 

Rolnik może wybrać stały termin wysiewu i utrzymania mieszanki:

- termin siewu od 1 lipca do 20 sierpnia danego roku. W praktyce jest on najczęściej przeprowadzany właśnie w tym terminie lub nieco wcześniej, zwłaszcza gdy jest dość sucho; gdy warunki agrometeorologiczne (np. opady) uniemożliwiły wysiew w terminie do 20 sierpnia, istnieje możliwość zmiany elementu proekologicznego zadeklarowanego we wniosku o płatność na inny obszar proekologiczny (międzyplon ozimy);

- utrzymanie na polu co najmniej do 15 października.

Indywidualne podejście:

- termin siewu w okresie od 1 lipca do 20 sierpnia;

- utrzymanie przez co najmniej 8 tygodni od dnia wysiewu mieszanki.

Decydując się na indywidualne podejście, fakt ten należy zgłosić w terminie 7 dni od siewu w stosownym oświadczeniu w BP Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Po upływie tego terminu obowiązuje wariant pierwszy, czyli stałe utrzymanie międzyplonu na polu do 15 października. Dla praktyki oznacza to ograniczenie możliwości siewu zbóż ozimych w terminach optymalnych. Warunkiem jest też, aby mieszanka w kolejnym sezonie nie stanowiła uprawy głównej.

Międzyplon ozimy

W przypadku siewu międzyplonu ozimego jako element proekologiczny (EFA) komponuje się także mieszankę przynajmniej z dwóch gatunków roślin należących do grupy zbóż (nie mogą być tylko zbożowe), oleistych, pastewnych, bobowatych drobnonasiennych, bobowatych grubonasiennych, miododajnych. Taki międzyplon trzeba wysiać we właściwym terminie i zachować na polu przez określony czas. 

- Termin siewu – od 1 lipca do 1 października;

- utrzymanie na polu co najmniej do 15 lutego.

Wysiew międzyplonu jesienią (roślin ozimych) do zbioru lub wypasu nie zalicza się do obszarów EFA. W okresie wiosennym międzyplony/poplony podlegają likwidacji, w tym także gatunki zbóż, jeśli są składnikami mieszanek międzyplonowych w ramach EFA. Pozostawienie ich na polu jako plonu głównego dyskwalifikuje zgłoszony międzyplon jako EFA. Podobnie, gdy mieszanka pozostanie na polu jako plon główny. Nie dotyczy to poszczególnych gatunków, z których utworzono mieszankę, tzn. ten sam gatunek rośliny, który wchodził w jej skład, może być wysiany ponownie po zaoraniu międzyplonu.

Uwzględnić trzeba pakiety (Rolnictwo zrównoważone w ramach Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego, Ochrona gleb i wód w ramach Działania rolno-środowiskowo-klimatycznego PROW 2014-2020), jeśli realizowane są w gospodarstwie, ponieważ decydują o tym, czy dany obszar można jednocześnie zadeklarować jako EFA.

Korzyści z uprawy

Międzyplony przełamują niekorzystną monokulturę upraw. Oddziałują fitosanitarnie i fitomelioracyjnie, tym samym wpływają korzystnie na właściwości fizyczne gleby, poprawiają jej produktywność. Roślinami fitosanitarnymi są np. gorczyca biała czy rzodkiew oleista oraz gatunki strączkowe. Ich uprawa ogranicza występowanie chorób w uprawie głównej. Dodatkowo rośliny strączkowe głęboko penetrują glebę, przez co działają także fitomelioracyjnie, uwalniając z głębszych warstw gleby składniki mineralne (np. fosfor, wapń, potas) niedostępne dla większości roślin uprawnych, np. zbóż. M.in. z tych powodów gatunki roślin strączkowych są powszechnie wykorzystywane w międzyplonach. Międzyplony pełnią ważną funkcję ochronną dla gleby. Zabezpieczają ją w naturalny sposób w okresie letnim, jesiennym oraz zimowym przed niekorzystnym wpływem czynników abiotycznych, tj. wiatrem i deszczem. Zapobiegają w ten sposób odparowywaniu wody, przesuszeniu gleby, spływom, erozji wietrznej i wodnej. Są bogatym źródłem materii organicznej. Wysiane po roślinie wcześnie schodzącej z pola, np. rzepaku ozimym, mogą dać 15-30 t/ha biomasy bogatej w cenne składniki pokarmowe. Dzięki temu możliwe jest poczynienie pewnych oszczędności w nawożeniu pod rośliny następcze. Międzyplony pozwalają na realizację wymogów zazielenienia oraz niektórych wariantów działania rolno-środowiskowo-klimatycznego. 

^{Tekst i zdjęcia: Katarzyna Szulc}