Jak zarządzać rozrodem krów mlecznych?

Rozród i żywienie krów mlecznych to dwa główne czynniki generujące największe koszty w produkcji mleka. Jakie działania możemy podjąć, aby je jak najbardziej zminimalizować?

  Od pokoleń wiadomo, że krowa pyskiem doi i bez odpowiedniego zaspokojenia jej potrzeb pokarmowych nie uzyskamy satysfakcjonującej ilości mleka. Zagadnienie odpowiedniego żywienia krów mlecznych jest już dość dobrze poznane, choć cały czas zwierzęta te są badane i ciągle odkrywa się nowe komponenty żywieniowe oraz aspekty idealnego żywienia, które najlepiej zaspokajają ich potrzeby.

Rozród w produkcji mleka

  Podobnie jest z rozrodem krów mlecznych. Poznany jest prawidłowy jego przebieg dla uzyskania zdrowego cielęcia, w optymalnym dla krów i hodowców czasie i przy zachowaniu dodatniego bilansu ekonomicznego. Mimo wszystko jednak rozród często jest przysłowiową piętą achillesową produkcji mleka. Dążenie do zwiększonego udoju mleka od krów poprzez intensywne ich użytkowanie ma również swoje negatywne skutki. Wymaganie od zwierząt coraz więcej bez zaspokojenia ich wszystkich niezbędnych potrzeb będzie zawsze skutkowało pogorszeniem którejś z funkcji życiowych. U krów najczęściej objawia się to właśnie problemami z rozrodem. 

  Zwierzę, przed którym stawia się wysokie wymagania, które nie ma w pełni zaspokojonych potrzeb czy to żywieniowych, czy środowiskowych lub zdrowotnych, minimalizuje wydatki energetyczne na czynności, które nie są w danym czasie niezbędne dla przeżycia. Najczęściej ograniczenia dotykają funkcjonowania układu rozrodczego, ponieważ jeśli zwierzę nie może zaspokoić własnych potrzeb, to nie zaspokoi także tych wynikających z wydania potomstwa. 

Wskaźniki efektywności rozrodu

  Wskaźnikami efektywności rozrodu określane są wartości wyliczane za pomocą odpowiednich kalkulacji. Dają liczbową odpowiedź, jak przebiega rozród krów mlecznych w danym stadzie. Wartości te porównywane z poprzednimi wynikami, a także ze średnimi wartościami z innych stad, pokazują, co przebiega prawidłowo, a nad czym warto jeszcze popracować.

Źródło: Prawidłowe wskaźniki rozrodu w oborze krów mlecznych. Kowalski 2007

Okres międzywycieleniowy (OMO)

  OMO to średnia liczba dni pomiędzy poszczególnymi porodami. Ma on wpływ na ilość urodzonych cieląt oraz wydajność mleczną uzyskiwaną w ciągu danego roku od krów w stadzie. Standardowo okres ten powinien trwać 365 dni – wówczas laktacja trwa 10 miesięcy, czyli wzorcowe 305 dni. W praktyce okres ten jest nieco dłuższy, głównie z uwagi na problemy z inseminacją w prawidłowym terminie. Zbyt długi czas międzywycieleniowy wpływa negatywnie na opłacalność, ale poprawia zdrowotność krów dzięki dłuższej regeneracji zwierzęcia w tym czasie. Okres międzywycieleniowy nie uwzględnia jałówek.

Okres międzyciążowy (OMC)

  OMC to liczba dni od wycielenia do ponownego skutecznego zacielenia danej krowy. Prawidłowo czas ten powinien wynosić maksymalnie 110 dni. Kiedy jest zbyt długi, świadczy o problemach z wykrywaniem rui lub inseminacją. Dzieli się go na dwa okresy: przestój poporodowy i usługi.

Czas przestoju poporodowego (OPP)

  OPP wyraża się liczbą dni, które upłyną od ocielenia się krowy do dnia wykrycia rui i inseminacji zwierzęcia. Nieistotny jest fakt, czy zapłodnienie przebiegło pomyślnie. Jeśli jednak inseminacja będzie nieskuteczna, wówczas liczony jest również okres usługi. Czas przestoju poporodowego jest jednym z najważniejszych momentów dla krowy i hodowcy. Dochodzi do inwolucji macicy – krowa się wówczas regeneruje po porodzie. To ważny czas i z tego względu należy zwrócić szczególną uwagę na zwierzę.

Dni usługi i Indeks inseminacyjny

  Dni usługi to czas, jaki mija od dnia pierwszej inseminacji do dnia skutecznego zacielenia zwierzęcia. Dni usługi mogą nie wystąpić, jeśli pierwsza inseminacja będzie skuteczna. Wskaźnik ten pokazuje nam skuteczność prawidłowego wykrywania rui oraz efektywność prawidłowej inseminacji i inseminatora. 

  Indeks inseminacyjny to stosunek liczby wykonanych kryć ogółem do zacieleń. Ważne, aby w obliczeniach uwzględniać wszystkie krowy będące na stanie w stadzie oraz sztuki, które ubyły ze stada z różnych powodów, a były inseminowane. 

  Przedstawione w tabeli wskaźniki rozrodu są uniwersalne dla każdego stada i dają pewien obraz przebiegu cyklu produkcyjnego krów. W stadach wysokoprodukcyjnych uwzględnia się więcej bardziej szczegółowych wartości, które wnikliwiej pokazują parametry rozrodu oraz zdrowotność krów. Wszystkie te wartości uzależnione są przede wszystkim od zdrowia zwierzęcia, jego odżywienia oraz zaspokojenia potrzeb środowiskowych. Nadmiernie eksploatowana krowa nie uzyska prawidłowych wartości wskaźników, gdyż nie będzie w stanie utrzymywać odpowiednich funkcji rozrodczych.

Raporty wynikowe źródłem informacji

  Posiadanie wyżej opisanych informacji jest niezbędne dla prowadzenia optymalnej produkcji mleka. Jednak ich pozyskiwanie nie zawsze jest oczywiste. Można notować własne skrupulatne spostrzeżenia, ale w natłoku zajęć łatwo jest coś przeoczyć. Rozwiązaniem takich codziennych problemów są raporty wynikowe prowadzone przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka (PFHBiPM), pomocne przy rozrodzie krów mlecznych. Przykładowo raport RW6 „Przewidywane zdarzenia w stadzie” dzieli krowy na 3 grupy: do zasuszenia, wycielenia i krycia. Dane w nim zawarte odnoszą się do informacji zapisywanych przez zootechnika, oceny przy poprzednim próbnym udoju w „Wykazie zdarzeń”. Ich wartość uzależniona jest więc od dokładności prowadzenia zapisu wszystkich wydarzeń w stadzie. Z kolei raport RW3 „Rozród” zawiera obliczone wskaźniki rozrodu krów i jałówek znajdujących się w stadzie. Informacje te oparte są na danych dotyczących unasienniania zwierząt, a więc warunkiem ich poprawności jest bieżące rejestrowanie informacji o wszystkich zabiegach inseminacji przeprowadzanych w stadzie.

Program do zarządzania stadem

  PFHBiPM, zauważając problemy hodowców bydła i dostrzegając ogrom różnych czynników, od których zależy prawidłowe prowadzenie stada krów, stworzyła przydatny program do zarządzania stadem bydła mlecznego pod nazwą „Stado OnLine – SOL”. Umożliwia on zapisywanie zdarzeń w oborze oraz organizację pracy przy krowach. Dzięki przemyślanym analizom wbudowanym w oprogramowanie pokazuje wskaźniki rozrodu w stadzie, problemy oraz kroki, jakie powinniśmy podjąć. Oczywiście nadal wszystkie dane trzeba skrupulatnie uzupełniać, ale w dobie wszechobecnej cyfryzacji jest to istotne ułatwienie. Dostęp do SOL jest bezpłatny dla hodowców będących pod oceną PFHBiPM, dla pozostałych wynosi to 275 zł/rok. Myśląc o tym, które z narzędzi oferowanych przez PFHBiPM czy z innych źródeł powinniśmy mieć w swoim stadzie, musimy zadać sobie pytanie, czy potrafimy sami skrupulatnie prowadzić dokumentację rozrodu krów i wyciągać z niej odpowiednie wnioski. W praktyce często koszty wynikające z dodatkowych raportów wynikowych aplikacji SOL zwracają się bardzo szybko. Dzięki temu narzędziu łatwiej jest prowadzić stado i uzyskiwać lepsze wyniki rozrodu, zwierzęta są bowiem zdrowsze i dają więcej mleka. 

Tekst i zdjęcia: Arkadiusz Trzciński